Leef het hele leven

Journalist

Leef het hele leven

Rilke Learning from Art

After Winter comes the Spring

Deel V

Amsterdam, 30 juni 2021–

,,Ik blijf geestelijk gezien kilometers van mijn boekenkast verwijderd als ik schrijf”, zegt Stefan Hertmans. ,,Toch spoken er reminiscenties aan andere literatuur door mijn boeken, heel onbewust en onbedoeld. Zo kun je in al mijn prozawerk sporen terugvinden van Rilke’s Het dagboek van Malte Laurids Brigge.”

Van de dichter, schrijver en essayist Stefan Hertmans (1951) verscheen onlangs Als op de eerste dag, een zintuiglijke en raadselachtige `roman in verhalen’. 

Het is zijn eerste fictiewerk sinds de veelgeprezen roman Naar Merelbeke (1994). Bijna zijn hele leven heeft Hertmans in Gent gewoond; hij geeft daar vakliteratuur en kunstagogiek op de Academie voor Schone Kunsten. 

Sedert twee jaar woont hij aan de rand van Brussel. We ontmoeten elkaar in de lounge van het Brusselse Hotel Metropole, een locatie die ook in zijn nieuwe boek voorkomt: een van de hoofdpersonen `loopt even de immense marmeren hal in’ en `wil in een van de brede leren fauteuils gaan zitten’.

Aan de Gentse universiteit, waar Hertmans Germaanse filologie studeerde, werd hij op het spoor gebracht van Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge (1910), een roman in dagboekvorm van Rainer Maria Rilke (1875-1926). 

Een jonge dichter beschrijft daarin zijn ervaringen in Parijs aan het begin van de vorige eeuw. Hertmans: ,,Er is een legendarische hoogleraar aan die universiteit werkzaam geweest, Herman Uyttersprot (1909-1967). 

Zijn geestelijke uitstraling was nog merkbaar toen ik er studeerde. Uyttersprot heeft in 1963 Praags cachet gepubliceerd, dat gaat over Rilke en Kafka. Door dat boek, waaruit een heel eigen en indringende visie op Rilke sprak, werd mijn belangstelling gewekt. 

Destijds was Rilke heel erg ouderwets, en daarna is hij weer in de mode gekomen. 

Dat is zijn lot. 

Ik heb zelf ook periodes gehad in mijn leven dat ik dacht, nu heb ik het wel gehad met die ouwe Rilke.

,,Eerst heb ik Malte Laurids Brigge in het Duits gelezen, rond 1978. Ik was toen al aan de eerste versie van mijn debuutroman Ruimte (1981) bezig, zeven jaar heb ik over dat boek gedaan. Ik was zo naïef en ambitieus dat ik een boek wou maken dat zijn eigen vorm meebracht. Op een appartementje aan de kust in Knokke-Heist zat ik geregeld aan Ruimte te schrijven. Het was een heel ouderwets appartementje, met bloemenbehang aan de muur, en daar trof ik één boek aan, Malte Laurids Brigge in de prachtige vertaling van Binnendijk en Brunt.

,,Het is proza van een dichter. Op mijn debuut heeft het veel invloed gehad, ook wel op mijn latere prozawerk. Als ik dit boek nu lees dan treft het me hoe eigentijds het is, Rilke’s manier van monteren, collages maken. 

Het boek heeft geen intrige en daarom is het zo intrigerend – veel boeken van nu hebben een te sterke intrige. Rilke laat grote tussenruimtes in zijn verhaal, en dat vind ik heel belangrijk bij het schrijven. Je moet niet te ijverig zijn als schrijver, niet alles willen invullen. En de manier waarop hij over de dood spreekt, is indrukwekkend. 

Er wordt redelijk wat afgestorven in Als op de eerste dag, en ik was verbaasd toen ik bij het herlezen zag hoeveel sterfscènes er in Rilke’s boek voorkomen, wel vier of vijf. Rilke moet in het begin heel eenzaam zijn geweest in Parijs. Het is uit de psychologie bekend dat mensen die zich eenzaam voelen aan de dood beginnen te denken.”

Dus Hertmans ziet Malte Laurids Brigge als een autobiografisch werk? ,,Het is een soort existentialistisch programma dat Rilke opstelde voor de rest van zijn leven. Als je iets van Rilke’s leven weet dan zie je hem terug in het boek, een timide jonge man uit Praag die naar Parijs trekt, nog niet goed Frans spreekt. 

Een buitenwereld waarin een andere taal gesproken wordt, is altijd bedreigender. Rilke wil het allemaal leren kennen. Je moet je die jonge kerel voorstellen die het Louvre binnenloopt en totaal overweldigd wordt. 

Hij heeft een zeer grote gevoeligheid voor indrukken, en de indrukken die hij van schilderijen opdoet zijn even hevig en reëel voor hem als de indrukken die hij opdoet in de straten van Parijs. Hij is de buitenstaander, nog lang niet de beroemde dichter die langs adellijke families trekt en zich laat fêteren.

,,Het bruisende intellectuele leven van Parijs moet hem ontzettend veel gedaan hebben. Hij ontdekte Manet, het kubisme, Rodin, Cézanne. 

Je moet je Rilke voorstellen als een schrijver die zich, als hij nu leefde, volledig zou interesseren voor de meest hedendaagse kunstenaars. Hij was heel modern voor zijn tijd, hoewel hij aan de andere kant vol zit met ouderwetse trekjes, zoals zijn bourgeois-interesse voor adeldom; hij is van de generatie van Proust. 

De naïeve sfeer van de middenklasse, waar Rilke uitkomt, die ken ik heel goed. Er komen veel schrijvers uit de kleine middenklasse voort. Ik denk dat het te maken heeft met de hoop op een ander, beter leven en het ontbreken van een vast sociale achtergrond en omgeving. 

In de arbeidersklasse zijn de mensen heel erg gedefinieerd, evenals in de hogere klasse. In de schemerzone daartussen zoeken sommigen naar een beter leven van de ervaringen, een cultuurleven.”

In het begin van zijn carrière werd Hertmans wel verweten dat hij te postmodern, te bizar, te onbegrijpelijk schreef. 

Zijn werk lijkt sindsdien wat traditioneler te zijn geworden. Hertmans: ,,Voor de auteur zelf is de verandering minder spectaculair, want je hebt nog altijd de illusie van je continuïteit. Het vertellen is wel rechtstreekser geworden, ik vertel steeds ongegeneerd. Maar het is me altijd al gegaan om dit grote motief van Halte Laurids Brigge, de hoop dat je in het kunstwerk ook de ervaring van een ander leven ziet. Ik nam andere kunstwerken als uitgangspunt voor het schrijven omdat ik daarin een andere manier van bestaan kon vinden. 

Er wordt vaak geschermd met een term als `intertekstualiteit’ als het over mijn werk gaat, en dan heb ik steeds het gevoel dat men het punt mist waarom het werkelijk gaat. De teksten trillen naar elkaar toe omwille van dat soort ervaringen waar Rilke het over heeft.

,,Het eerste dat Rilke mij heeft geleerd staat op de eerste pagina’s van Malte Laurids Brigge: `Ik leer zien. Ja, ik begin te zien. Het gaat nog slecht. Maar ik wil mijn tijd goed gebruiken’. Ook denk ik vaak aan de mooie passage over het schrijven van gedichten: `Verzen zijn niet, zoals de mensen denken, gevoelens, het zijn ervaringen’.

Wordt vervolgd Zie Deel VI

LET’S KEEP IN TOUCH!

The stories on antonfoek seem to delight the producers, readers and writers alike.
Presumably appealing to their diverse interests as a reflection of life itself.
I have had the privilege of looking after and reading several issues times and times over again. And on each occasion I have been struck by the breadth and unexpectedness of the topics that get pitched.
Somehow, they all fall in together to make a satisfying whole, leaving us readers behind with a hunger for more.

We don’t spam! Read our privacy policy for more info.

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *