De Braziliaanse Officier
Een Romance en Suriname
eyesonsuriname
Amsterdam, 21 juni 2025–De geschiedenis van koffie is er, als geen enkel ander, een van avontuur, diplomatie en soms een vleugje romantiek of zoiets.
Voordat Brazilië de onbetwiste koffiereus van de wereld werd, was de kostbare drank voornamelijk bekend in Arabië en, via de Nederlandse handelsroutes, langzaam verspreid over Europa en hun koloniale bezittingen.
De Nieuwe Wereld, inclusief Brazilië, was nog grotendeels onbekend met de onvoorstelbare economische en financiele potentie van deze bescheiden boon.
Suriname: Een vroege pionier in de koffieteelt
Voordat de Braziliaanse koffierevolutie begon, speelde Suriname, toen een Nederlandse kolonie, een echt heel belangrijke rol in de vroege verspreiding van koffie in de Amerika’s.
De Nederlanders waren meesters in het veroveren en verspreiden van gewassen. Rond 1718-1720 brachten ze koffieplanten, oorspronkelijk afkomstig uit de Tuinen van Amsterdam, waar ze via Java en Jemen waren aangekomen, naar Suriname.
Hier gedijen de planten uitstekend in het vruchtbare klimaat en vormden de Surinaamse plantages een van de eerste succesvolle koffiecultivaties buiten de Arabische wereld.
Ze dienden als een vroege bron en verspreidingspunt voor koffie in de Caribische regio en daarbuiten.
Hoewel Suriname dus al koffie had, was het niet de directe bron voor de massa-introductie in Brazilië, maar wel een cruciaal onderdeel van het grotere verhaal van koffie’s verspreiding.
De missie van Palheta en de list in Frans-Guyana
Het Portugese Rijk, jaloers op de successen van de Nederlanders en Fransen met koffie in hun koloniën, wilde ook een deel van de lucratieve handel. Brazilië was enorm, maar had nog geen koffieplantages. Geen enkele. In 1727 werd de Portugese officier Francisco de Melo Palheta naar Frans-Guyana het Cayenne, zoals we dat nu kennen, gestuurd met een schijnbaar diplomatieke missie: het beslechten van een grensconflict.
Zijn werkelijke, geheime opdracht was echter het verkrijgen van koffiezaadjes.
De Fransen waren echter uiterst beschermend over hun koffiecultuur en weigerden resoluut om planten of zaden te delen. Palheta, een charmeur van de. Bovenste plank, een man ook die vindingrijkheid was, begreep dat directe onderhandelingen nergens toe zouden leiden.
Hij richtte zijn aandacht daarom op de vrouw van de gouverneur, Madame de la Motte-Barrière.
De legende, vermengd met zijn charme en diplomatieke listigheid, vertelt dat Palheta zijn charmes volop inzette en een romance begon of op zijn minst een intense flirt.
Bij zijn afscheid werd Palheta getrakteerd op een groots banket en als een gebaar van vriendschap en genegenheid, kreeg hij van de gouverneursvrouw een prachtig boeket bloemen. Verborgen in dit weelderige boeket, of volgens sommige versies in een zakje onderaan het boeket, zaten de kostbare koffiezaadjes en jonge stekjes die Palheta zo vurig begeerde.
Het was een slimme, onopvallende daad van spionage, mogelijk gedreven door affectie of een strategische zet van de gouverneursvrouw om de Portugese relaties te vriend te houden.
De toekomst van koffie, toen nog onbekend in Brazilië
Palheta keerde terug naar Brazilië, en de zaadjes uit het boeket werden geplant in Belém, de hoofdstad van de deelstaat Pará. Niemand wist toen dat deze kleine daad de loop van de wereldgeschiedenis, de financiele wereld en de economie zou veranderen.
Vanuit Pará verspreidde de koffiecultuur zich snel naar andere Braziliaanse staten, waaronder Rio de Janeiro en later het vruchtbare São Paulo.
Binnen een eeuw was Brazilië uitgegroeid tot de grootste koffieproducent ter wereld, een positie die het tot op de dag van vandaag grotendeels behoudt. Deze revolutie bracht enorme rijkdom voor de Braziliaanse elite, maar ook onnoemelijk leed door de massale inzet van slavenarbeid die nodig was om de plantages te bewerken.
Zo speelde Suriname een vroege, hoewel indirecte, rol in de verspreiding van koffie in de regio, terwijl de romance van Palheta in Frans-Guyana de vonk was die de Braziliaanse koffie-explosie ontketende.
Een handvol verborgen zaadjes, een romantische list en de visie van koloniale machten legden de basis voor een industrie die miljarden mensen wereldwijd wakker schudt en een enorme impact heeft gehad op de economie, cultuur en maatschappij van vele landen.