De hele wereld draait terug.
Democratie onder druk, autocratie in opmars
OPINIE
Anton JieSamFoek
In de jaren ’90 leek het nog vanzelfsprekend: democratie zou zegevieren.
De Koude Oorlog was voorbij, dictaturen vielen als dominostenen, en verkiezingen werden wereldwijd het nieuwe normaal.
Maar die hoop is vandaag de dag achterhaald. Volgens onderzoeks instellingen zoals het V-Dem Institute en Freedom House leven we inmiddels in een wereld waarin méér landen autocratisch dan democratisch bestuurd worden. En bijna de helft van de wereldbevolking leeft in een staat die afglijdt richting autocratie.
India, Turkije, Rusland, China, Iran, Hongarije, Nicaragua en Venezuela: het zijn geen uitzonderingen meer, maar tekenen van een bredere trend.
Autocratieën moderniseren, organiseren schijnverkiezingen, manipuleren de mensen en controleren sociale media terwijl zij zich tegelijkertijd presenteren als efficiënte alternatieven voor wat zij zien als “verzwakte, decadente” democratische samenlevingen.
Gerelateerde berichten:
Het zijn niet alleen de usual suspects die zorgen baren. Ook binnen formele democratieën zien we een sluipend verval.
In de Verenigde Staten stond het systeem tijdens het presidentschap van Donald Trump onder ongekende druk.
In Brazilië leidde de retoriek van ex-president Bolsonaro tot sociale polarisatie en aanvallen op de rechtspraak. Zelfs in de Europese Unie ondermijnen landen als Hongarije en Polen actief de onafhankelijkheid van media en rechterlijke macht.
Zodra democratieën niet meer leveren – geen veiligheid, geen economische groei, geen sociale zekerheid – ontstaat ruimte voor sterke leiders met simpele boodschappen. Autocratische bestuurders beloven stabiliteit, identiteit en herstel van nationale trots. Het zijn beloftes die, ondanks hun prijs, aantrekkelijk klinken in tijden van onzekerheid. Er zou wel eens sprake kunnen zijn van een digitale dictatuur.
De digitale revolutie leek ooit een bondgenoot van de vrijheid. Maar autoritaire regimes maken er nu handig gebruik van. In China maakt het sociale kredietsysteem het mogelijk om gedrag van burgers nauwkeurig te volgen en te bestraffen.
In Rusland en Iran worden internet en sociale media ingezet om oppositie te onderdrukken en nepnieuws te verspreiden. Wat begon als een netwerk van vrije informatie is in veel landen verworden tot een controle-instrument van ongekende precisie. Hoe zit het met Suriname?
Ook Suriname is geen buitenstaander in deze wereldwijde verschuiving. Het land kende in de afgelopen decennia periodes van hoopvolle democratische ontwikkeling, maar ook van ernstige institutionele terugval.
Onder het bewind van meneer Desi B. werd de rechtsstaat ondermijnd, media bedreigd en politieke tegenstanders geliquideerd en geïntimideerd – ondanks verkiezingen en een parlementair systeem. De verkiezing van president Chan Santokhi in 2020 bracht een zekere ademruimte, maar structurele zwakheden – corruptie, economische instabiliteit, cliëntelisme – houden de democratie fragiel.
De opmars van autocratieën raakt iedereen. Het beperkt niet alleen politieke vrijheid, maar vaak ook vrouwenrechten, persvrijheid, religieuze expressie en de rechten van minderheden. Bovendien bemoeilijkt het mondiale samenwerking rond grensoverschrijdende problemen zoals klimaatverandering, pandemieën of vluchtelingenstromen. Waar autocratieën groeien, verdwijnt vertrouwen – tussen staten, in instituties en bij burgers.
Toch is er ook verzet. Jongeren in Iran, demonstranten in Hongkong, journalisten in Rusland en activisten in Wit-Rusland tonen een ander gezicht van deze tijd: een diepgewortelde honger naar rechtvaardigheid en zelfbeschikking. Ook binnen Europa zijn landen als Finland, Estland en Taiwan – met innovatieve, transparante democratische modellen – voorbeelden van hoe het anders kan: efficiënt én vrij.
De belangrijkste les? Democratie is geen vanzelfsprekendheid. Het is niet een gegeven waar je in een luie stoel op wacht tot het naar je toekomst. Noch is het een eindpunt. Het is een proces – kwetsbaar, moeizaam, maar van onschatbare waarde. Vrijheid vereist waakzaamheid, debat, onderwijs en maatschappelijke betrokkenheid. Wie denkt dat democratie onomkeerbaar is, kijkt niet goed naar de wereld van vandaag.
Zoals Václav Havel het ooit treffend verwoordde: “Democratie is niet slechts een staat, het is een houding.”
En die houding moeten we voortdurend blijven oefenen en nogmaals, in woorden én in daden.