Hebben wij wel een Vrije Wil?

Wanneer zijn wij Vrij?

Voer voor liefhebbers

Oliver Burkeson

Amsterdam, 3 mai 2021 — Door op deze manier aan vrije wil te denken, wordt ook een andere draai gegeven aan enkele beruchte experimenten die in de jaren 80 werden uitgevoerd door de Amerikaanse neurowetenschapper Benjamin Libet, die werden geïnterpreteerd als wetenschappelijk bewijs dat vrije wil niet bestaat. Door zijn proefpersonen te verbinden met een hersenscanner en hen te vragen hun handen te strekken op een moment dat ze zelf wilden, leek Libet aan te tonen dat hun keuze 300 milliseconden detecteerbaar was aan de hand van hersenactiviteit voordat ze een bewuste beslissing namen. Andere onderzoeken hebben activiteit tot 10 seconden vóór een bewuste keuze aangegeven.

Hoe kan worden gezegd dat deze proefpersonen hun beslissingen vrijelijk hebben genomen, als de laboratoriumapparatuur hun beslissingen tot dusver van tevoren kende? Maar voor de meeste compatibilisten is dit een gedoe om niets. Net als al het andere zijn onze bewuste keuzes schakels in een causale keten van neurale processen, dus natuurlijk gaat enige hersenactiviteit vooraf aan het moment waarop we ons ervan bewust worden.

Vanuit dit nuchtere perspectief is het ook niet nodig om in paniek te raken dat zaken als die van Charles Whitman zouden kunnen betekenen dat we nooit iemand verantwoordelijk zouden kunnen houden voor hun wandaden, of hen zouden kunnen prijzen voor hun prestaties.

In hun verdediging hadden verschillende sceptici uit vrije wil met wie ik sprak ook hun redenen om niet zo ver te gaan.) In plaats daarvan hoeven we alleen maar te vragen of iemand het normale vermogen had om rationeel te kiezen, na te denken over de implicaties van hun daden.

We zijn het er allemaal over eens dat pasgeboren baby’s dat nog niet hebben ontwikkeld, dus we nemen het ze niet kwalijk dat ze ons ’s nachts wakker hebben gemaakt; en we geloven dat de meeste niet-menselijke dieren het niet bezitten – zo weinig van ons zijn verontwaardigd over wespen omdat ze ons hebben gestoken.

Iemand met een ernstige neurologische of ontwikkelingsstoornis zou het zeker ook missen, misschien inclusief Whitman. 

Maar zoals voor alle anderen: “Bernie Madoff is het voorbeeld dat ik altijd graag gebruik”, zei Nahmias. “Omdat het zo duidelijk is dat hij wist wat hij deed, en dat hij wist dat wat hij deed verkeerd was, en hij deed het toch.”

Hij had de mogelijkheid die we ‘vrije wil’ noemen – en gebruikte die om zijn investeerders meer dan $ 17 miljard te bedriegen.

Voor de sceptici uit vrije wil is dit allemaal slechts een wanhopige poging om hun gezicht te redden en van onderwerp te veranderen – een poging om de vrije wil te herdefiniëren, niet als iets dat we allemaal voelen als we voor een keuze staan, maar als iets anders dat de naam.

Mensen haten het idee dat ze geen agenten zijn die vrije keuzes kunnen maken”, stelt Jerry Coyne.

Harris heeft Dennett ervan beschuldigd het onderwerp te benaderen alsof hij iemand die erop uit is de verloren stad Atlantis te ontdekken, vertelde dat ze tevreden zouden moeten zijn met een reis naar Sicilië.

Het voldoet tenslotte aan enkele van de criteria: het is een eiland in de zee, de thuisbasis van een beschaving met oude wortels. Maar de feiten blijven: Atlantis bestaat niet. En toen het voelde alsof het niet onvermijdelijk was, zou je de banaan kiezen, de waarheid is dat het dat ook echt was.

Het is verleidelijk om de controverse over de vrije wil af te doen als irrelevant voor het echte leven, op grond van het feit dat we het gevoel hebben dat we een vrije wil hebben, wat de filosofische waarheid ook mag zijn.

Ik zal zeker op anderen blijven reageren alsof ze een vrije wil hebben: als je mij, of iemand van wie ik hou, pijn doet, kan ik garanderen dat ik woedend zal zijn, in plaats van toegeeflijk te glimlachen omdat je geen keus had . In deze ervaringsgerichte zin lijkt vrije wil gewoon een gegeven te zijn.

Maar is het zo?

Als mijn geest het stilst is – bijvoorbeeld als ik ’s morgens vroeg koffie drink, voordat de vierjarige wakker wordt – kunnen de dingen anders aanvoelen. Op zulke momenten van ontspannen concentratie lijkt het me duidelijk dat mijn intenties en keuzes, net als al mijn andere gedachten en emoties, ongevraagd in mijn bewustzijn opkomen. Het heeft geen zin dat het voelt alsof ik hun auteur ben.

Ga naar deel acht voor het vervolg 

Oliver Burkeson is een Brits schrijver die in New York woont.