Een Ode aan de Tijd

Journalist

Een Ode aan de Tijd

Jorge Luis Borges

Jorge luis Borges 

Amsterdam, 10 februari 2021– Rond de Wereldkampioenschappen voetballen van 1978 in Argentinie werd ik door de KNVB ingehuurd niet alleen omdat ik toen in Buenos Aires woonde en werkte als sportverslaggever voor de NOS, maar ook en vooral omdat ik de toenmalige voorzitter, Wim Meulemans, nog uit zijn tijd in Suriname kende.

Ik had daarnaast verschillende andere opdrachtgevers voor wie ik naar hartelust en vaak op eigen initiatief mocht publiceren.  In Buenos Aires zat ik niet erg ver van het appartement van Jorge Luis Borges, die er vlak om de hoek van de Maipu en het Plaza San Martin met zijn huishoudster woonde. 

Hij had mij vrijwel vol in het hart geraakt toen ik een keer vroeg of het geen tijd werd dat hij de Nobelprijs zou mogen ontvangen en hij antwoordde dat die oude kerels in Europa zijn kandidatuur gewoon over het hoofd hebben gezien. Terwijl hij zelf al met 79 jaren oud stokoud was.

Ik mocht ten alle tijden terug komen om naar zijn verhalen te luisteren. Ooit ontving hij ook een Franse intellectueel bij hem thuis die hem vroeg of hij ooit een stuk voor theater had geschreven. Nee, dat niet, antwoordde hij, maar wel een film.  Weer een voltreffer midden in het hart.

‘Ja’, zegt-ie en stelt het gesprek in staat een eigen leven te laten leiden, ‘ Ik ben gek op films, vooral westerns. Ik heb een scenario geschreven en dat werd met enthousiasme afgewezen. Of liever gezegd, ik kreeg te horen: het is perfect, fantastisch, je moet alleen nog even het onderwerp veranderen en de personages […] en de omgeving.” Het was een verhalend scenario, vertelt hij, dat zich afspeelde in de buitenwijken van Buenos Aires. Het ging over mensen met lange en gevaarlijke messen. De intellectueel schudt het hoofd in ongeloof. ‘ Westerns’, zegt-ie vragend, bijna niet begrijpend. ‘ Dat is verbazingwekkend. Had ik nooit en te nimmer van U gedacht ‘. En dan verontschuldigt Borges zich deemoedig. ‘ Zie je wel! Ik heb u teleurgesteld. Had ik niet moeten doen. Ik had veel en veel meer op Borges moeten lijken. Maar ik ben een beetje moe. C’est juste que je suis un peu fatigué ‘.  

Jorge Luis Borges
Jorge Luis Borges

Borges tobt hier met het probleem van de romanticus: de verplichting altijd jezelf te zijn. Altijd maar op jezelf te moeten lijken, terwijl je zin hebt iedere dag een ander te zijn, of misschien juist steeds opnieuw jezelf, maar zonder dat zoiets tot bezwaren leidt. Je innerlijke rijkdom exploreren lijkt slecht te combineren met je lidmaatschap van de maatschappij. De dinosaurussen hadden er geen last van, maar de menselijke beschaving komt met plichten, veel plichten, en de opdracht simpel en eenduidig te zijn is er een van.

Bij Alain Ehrenberg betekent ‘la fatigue d’être soi’ echter precies het tegenovergestelde. De schrijver Borges is op sommige dagen te moe om zijn innerlijke rijkdom te beteugelen, zijn dolle plannen in te slikken en zijn vele gedaantes tot één terug te brengen. 

Bij Ehrenberg is de mens juist moe van de verplichting zijn innerlijke rijkdom te vergroten, wilde avonturen te ondernemen en vele zelven tegelijk in de lucht te houden. Borges wil meer levens leiden, de vermoeide mens van Ehrenberg wil er minder.

Ik heb vroeger altijd van Borges gehouden. Als ik nu in Buenos Aires kom ben ik vrijwel altijd te vinden om te ontbijten in het cafe-restaurant La Biela, waar hij ook kwam en nu geëerd wordt met een beeld in brons.  Zijn eigen, unieke en soevereine romantiek. De gedachte dat je op de ene dag een western kon schrijven en op de andere dag een cryptisch en bijna onbegrijpelijk verhaal over labyrinten. Maar later leerde ik in de samenleving ook Ehrenbergs vermoeidheid herkennen. 

In een cultuur die autonomie promoot wordt het individu geacht zichzelf te vormen en te vervolmaken – wat onherroepelijk mislukt. Dat mislukken kan gemakkelijk leiden tot het gevoel te falen. En dat gevoel te falen tot depressie. 

Dus gaan de filosofen maar weer eens bij Alain Ehrenberg langs; ‘ Het is niet raar ‘, zei hij, ‘ dat angst en depressie in deze tijd toenemen. ‘ Het is de toekomst zelf die onzeker is’. Zelf zou ik vroeger hebben gedacht dat dat het grote voordeel is van de toekomst, maar ik begrijp nu ook wel dat het een nadeel is. Vooral als die toekomst jouw verantwoordelijkheid wordt en jij wordt geacht haar vorm te geven.

Een andere ethicus schreef ten tijde van Freud, dat geestelijk lijden voort kwam uit je verhouding met je verleden. De moderne depressie is echter een gevolg van de toekomst. „Door de druk om zichzelf morgen weer opnieuw uit te moeten vinden, verkeert het soevereine individu in een voortdurende staat van oorlog met zichzelf.” Soms implodeert die eigendunk. Dan lukt het niet meer om een nieuw zelf te maken voor de nieuwe tijd.

‘ Laat me met rust ‘ , zei mijn 5 jarige kleinzoon Otis laatst heel streng. Het was een vreemde tekst en navraag doen lukte niet helemaal, maar kwam ongetwijfeld van zijn vader, omdat die mij als representant van de mainstream media niet vertrouwde. Het maakte de communicatie enigszins eenzijdig, maar ik bleef er toch over nadenken. ‘ Laat me met rust’. Wat had ik gedaan om zijn rust te verstoren? Ik had over de toekomst geschreven, die ongewis is, en ik had haar open gelaten. Hij had gelijk, natuurlijk. Niet iedereen kan zich voortdurend de luxe permitteren van een nieuw zelf voor een nieuwe tijd. Af en toe moet je even gronden in het heden. 

Dat staat bij Alain Ehrenberg over depressie en maatschappij. Hoe vermoeiend het soms kan zijn om gewoon jezelf te zijn. Maar soms ook bevrijdend.

AF.

10 feb. 2021

LET’S KEEP IN TOUCH!

The stories on antonfoek seem to delight the producers, readers and writers alike.
Presumably appealing to their diverse interests as a reflection of life itself.
I have had the privilege of looking after and reading several issues times and times over again. And on each occasion I have been struck by the breadth and unexpectedness of the topics that get pitched.
Somehow, they all fall in together to make a satisfying whole, leaving us readers behind with a hunger for more.

We don’t spam! Read our privacy policy for more info.

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *