Verhalen, verhalen uit Timboektoe
En nog eens verhalen
Deel II
door Anthony Ham
vertaling Anton Foek
Amsterdam, 12 september 2021– Ag Mohamed Ali wijdde reizigers in de geheimen van Timboektoe.
Hij nam ze mee naar de particuliere familiebibliotheken die nog steeds manuscripten uit Timboektoe’s gouden eeuw bezaten – biografieën van de profeet Mohammed op pagina’s met bladgoud en wetenschappelijke verhandelingen van de grote islamitische geleerden van die tijd.
Hij liet hun de Dyingerey Ber-moskee zien, waar sinds de 12e eeuw niemand het heeft aangedurfd om een oude deur van palmhout te openen; wanneer de deur opengaat, waarschuwt een lokale legende, zal het kwaad ontsnappen en de wereld nog meer kwaad doen.
Toen hij de verhalen van Timboektoe met bezoekers deelde, begon Ag Mohamed Ali de obsessie van de buitenwereld voor de stad te begrijpen. Hij keek toe terwijl toeristen probeerden het legendarische verleden van Timboektoe te verzoenen met de moderne zandgeblazen straten en bouwvallige lemen woningen. Hij nam ze mee naar de markten waar nog steeds kamelen arriveerden met zout uit de diep-Sahara mijnen van Taoudenni.
En hij haastte hen om te schuilen toen de harmattan, een rode woestijnwind, de lucht donker maakte in een sneeuwstorm van zand.
Gerelateerde berichten:
Als gids maakte Ag Mohamed Ali vrienden van over de hele wereld en bezocht hij er enkele in Europa. Het was voor hem een buitenaardse wereld, net zoals Timboektoe voor velen over de hele wereld blijft. “De eerste keer dat ik in Europa was,” zei hij, “en ik zag water op de grond liggen, dacht ik ‘deze mensen zijn gek’.” En alles bewoog met een snelheid die in de Sahara ondenkbaar was. “In de woestijn hebben we oneindig veel tijd, maar geen water”, zei hij. “In Europa heb je genoeg water, maar geen tijd.”
En toch, zelfs zo ver van de woestijn, vond Ag Mohamed Ali een verband:
De eerste keer dat ik de oceaan in Barcelona zag, huilde ik omdat het als de woestijn is. Je kunt het einde niet zien.”
Ag Mohamed Ali’s reizen hielpen hem ook de aantrekkingskracht van Timboektoe te begrijpen, omdat Parijs en Barcelona voor hem net zo ongelooflijk waren als Timboektoe voor een groot deel van de rest van de wereld. Hij ging naar een voetbalwedstrijd in het Camp Nou-stadion van Barcelona. “In de ene plaats waren er meer mensen dan in heel Timboektoe,” herinnerde hij zich. Later zou hij een Timboektoe-afdeling van de fanclub van FC Barcelona oprichten.
Toen reizigers meer van de Sahara wilden zien, nam Ag Mohamed Ali hen mee naar de diepe woestijn Araouane, een door zand verdronken stad 270 km ten noorden van Timboektoe. Om Araouane te bereiken, moeten reizigers de zandplaat van Taganet oversteken, die zich ononderbroken uitstrekt tot aan de verre horizon. De laatste 100 km is er geen enkele boom.
Araouane zelf heeft het uiterlijk van een scheepswrak. Een aantal van zijn gebouwen is onder het zand verdwenen. Veel van de huizen die nog over zijn, zelfs een moskee, liggen half onder de duinen die de stad omringen. Wekenlang waait de wind zonder uitstel en klinkt als oceaangolven die op de kust breken. Vrouwen dragen water uit de put, leunend tegen de wind. Zonder de putten zou het leven hier onmogelijk zijn; soms regent het decennialang niet in Araouane. Zand is overal, en niets van enige waarde, behalve een enkele, verlaten wilde dadelboom, kan hier groeien.
Vroeger, om te laten zien dat je sterk was, was je een nomade”, zei Ag Mohamed Ali, toen hem werd gevraagd waarom mensen op zo’n plek zouden wonen. “Nu, om te laten zien dat je sterk bent, blijf je op één plek, je wordt sedentair. Daarom blijven de mensen van Araouane hier. Het is om te laten zien dat Araouane bestaat.”
En toch was er voor de toeristen die het bezochten ongetwijfeld meer dan dat. Er was hier iets dat een sensatie veroorzaakte die op opwinding leek. Het was het ontzag voor uitgestrekte luchten en grote horizonten. Het was de intimiteit van lantaarnlicht dat flikkerde op lemen plafonds toen Ag Mohamed Ali verhalen vertelde over zoutkaravanen die verloren waren gegaan in zandstormen, verhalen die vertelden over het griezelige vermogen van woestijngidsen om hun weg naar huis te vinden in een wereld zonder oriëntatiepunten; soms deden ze dit door het zand te proeven of de kleur ervan te beoordelen.
Het waren de zandruggen die perfect werden gebeeldhouwd door onophoudelijke winden, of de runenpatronen die door de wind op zand werden geschreven. En in de heerlijke afgelegen ligging lag een sobere schoonheid aan het einde van de wereld.
Zelfs als conflicten in Noord- en West-Afrika bezoekers voorlopig hebben verhinderd om naar Timboektoe en Araouane te komen, zou Ag Mohamed Ali voor niets veranderen waar hij woont.
Als ik in de woestijn ben, voel ik me een vrij man. Ik voel me veilig en ben nooit bang. Hier kan ik denken. Hier kan ik alles zien. Het is wie ik ben. Ik wil nooit weg. Het is mijn huis.”
Anthony Ham woont en werkt als schrijver en journalist in Madrid