The Sketches of Spain: Concierto de Aranjuez
Sodom en Gomorra
Amsterdam, 25 februari 2021 – Toen ik ooit, echt lang geleden, een privé ontmoeting had met de fantastische Miles Davis in Berlijn en na een concert gearrangeerd door Hans-Georg Brunner Schwer, zei hij onder meer: “Het duurt lang om jezelf te leren kennen, om als jezelf te klinken. “
Die opmerking kostte zeker veel van mijn tijd om te rijpen en te groeien terwijl ik doorging met het luisteren naar zijn en andere betoverende muziek.
Zijn Sketches of Spain, geproduceerd en gearrangeerd door Gil Evans, bijvoorbeeld. Ik mocht hem niet echt en het heeft geen zin om daar iets over te zeggen.
Ik ben op school in Parijs en Amsterdam. Heb ik Amsterdam rechten gestudeerd en Holland verlaten nog tijdens mijn studie. En vertrok als correspondent buitenlandse media voor Zuid-Amerika; werd ontvoerd, verschillende keren gevangen gezet, gemarteld en uit Chili verdreven, verloor al mijn bezittingen, maar beschouw mezelf als een redelijk succesvol en vrij gelukkig in leven en carrière.
Ik had, halverwege tussen de dertig en veertig, zoveel bereikt als ik dacht te zullen en moeten bereiken.
Hoe kunnen de mensen zich vergissen. Maar ik was echt onrustig: ik was niet bepaald een oase van planning en rust. Nog altijd veel vogels in het hoofd. Op de een of andere manier had ik er nooit aan gedacht om verslaggever, tv- of omroepproducer of zelfs maar schrijver te worden, hoewel ik al op zeer jonge leeftijd begon te lezen. Maar de journalistiek is zowat de enige branche die u betaalt om uw eigen rusteloosheid en reislustige geest te onderzoeken. Dat ik als eerste Nederlandse en mannelijke journalist Marliese Simons van de NYTimes was mij voor ] een prestigieuze prijs in Amerika heb gewonnen, was mooi meegenomen.
Dus besloot ik het eens te proberen, te werken en op te groeien met gebruik van woorden zoals ik die van mijn leraar op de Middelbare School in Hilversum, Maarten van der Toorn had geleerd.
Wat naar boven kwam drijven, was ongeveer net zo vreemd als ik me toen voelde. Dat boezemde enkele mensen en familie wat vrees in.
Een gerespecteerde schrijver belde om zijn bemiddeling te organiseren na het lezen van een paar van mijn eerste hoofdstukken. Maar hij begon, net als mijn familie, te klagen en zei: “Hé, luister. Je bent ingehuurd om een autobiografie te schrijven. Het is een eenvoudig. Het heeft een begin, midden en einde. En is gebaseerd op de feiten van je leven. En trouwens, er is overal een grote traditie van autobiografieën, geleid soms door mensen aan de marge van de samenleving. Die schrijven allemaal om hun bestaan te bevestigen. Koop er een paar van boeken en ervan leren. Het gaat niet goed met jou. Jij gaat de verkeerde kant op. “
Maar ik geloofde niet meer wat ik had geleerd: dat de goede richting ook de veilige richting is. Ik geloofde niet langer wat ons werd geleerd, dat het leven in het algemeen arm of marginaal en zinloos is.
Thuis waren we in materieel opzicht verre van arm. Integendeel.
Maar als ik om me heen keek, in de favela’s en sloppenwijken van Zuid-Amerika, die in Jakarta of Dehli of waar dan ook in wat we de Derde Wereld noemen, leek het leven er veel minder toe te doen.
Ik geloof dat iemand om me heen ooit zei: “Ik kijk niet van buiten naar binnen noch van binnen naar buiten. Ik kijk vanuit het midden in het midden rond.”
Dat was de plek van waaruit ik hoopte te werken, op weg naar de enige richting waarvan ik dacht dat het de moeite waard was om te gaan, de richting van mezelf, in een poging in mezelf te geloven.
We hebben geleerd om van onszelf en ons werk in kleine stukjes te verdelen en te maken. Die zouden licht verteerbaar moeten zijn; geleerd om onszelf te aan te passen zodat we logisch klinken voor anderen, om een vreemde voor onszelf te zijn, zodat de juiste mensen vriendschap met ons kunnen sluiten en wij de op de juiste scholen worden geaccepteerd, en de juiste banen kunnen krijgen, en de juiste partners ons kunnen behagen.
En, op een dag de juiste goden ons kunnen uitnodigen naar de juiste hemel en zijn poorten achter ons sluiten, zodat we voor Hem voor eeuwig en altijd kunnen buigen.
Vraag maar aan mijn held Richard Dawkins.
Dit zijn de beloningen, zeggen ze, voor onze gehoorzaamheid: om een geliefde en heilige goudklomp te zijn.
En ik zeg in ruil voor alle wijze lessen: “Nee, dank u wel, om u de waarheid te zeggen, ik zie U later wel. Dan praten we verder.
” En in het diepst van mijn gedachten zei ik: ” Het zou gemakkelijk zijn om onszelf steeds veilig te zien en dat gevoel te hebben. We zijn een redelijk ontwikkelde gesprekspartner, we reizen her en der, hebben een goed verhaal, we kleden ons fatsoenlijk, we zijn intelligent, mensen houden van ons of doen alsof. Geen enkel risico.
” What me worry”, met dank aan Alfred E. Neuman de held van MAD Magazine.
Maar ik denk ook vaak nadrukkelijk dat we aan de vrouw van Lot moeten denken. Je weet wel.
Jezus van Nazareth zei het eerst tegen zijn discipelen: “Denk aan de vrouw van Lot.”
Lot, voor het geval je de Bijbel lang niet hebt gelezen, of niet kent, was een man die met zijn gezin in Sodom vlak naast Gomorra, ging wonen om zich er te vestigen. Te midden van een goddeloze en hedonistische samenleving, die God besloot te vernietigen.
Maar God, was wreed en meedogenloos. Maar toch gedeeltelijk een softie, want Good haastte zich twee engelen naar Sodom te sturen om Lot te waarschuwen en met zijn ouders uit de penarie te komen en weg te vluchten. Lot hoorde de waarschuwing van de engelen aan, maar stelde de vlucht toch uit.
Die engelen wilden en konden natuurlijk niet de hele dag wachten op zo’n besluiteloos iemand. Dus pakten ze hem bij de armen beet, grepen de handen van zijn twee dochters en de handen van zijn vrouw.
En joegen ze Sodom uit.
En de engelen riepen: ” Ga naar de berg. Wat je ook doet, kijk niet achterom. Nooit en te nimmer. Dat mag niet “.
De toorn van God vertaalde zich in vuur en vlam op Sodom en Gomorra.
Lot en zijn kinderen en ouders rennen weg. Op de vlucht voor alle toorn en de vernietiging die daarmee gepaard gaat. De hele boel staat in laaier lichte, stof alsof het rechtstreeks uit de Sahara komt, waait alle kanten op, terwijl de Heer de dood en verderf zaait.
En dan kijkt Lots vrouw om de een of andere reden toch achterom. Terwijl ze zo gewaarschuwd is. En: God verandert haar in een zoutpilaar.
‘Denk aan de vrouw van Lot’, zegt Jezus, naderhand.
Toch heb ik een prangende vraag. Een vraag die nooit is weggevaagd uit mijn herinnering.
Waarom kijkt ze terug?
Is het omdat ze sensatie belust de chaos niet wilde missen?
Nog een laatste glimp wilde opvangen van een stad in brand?
Omdat ze er zeker van wilde zijn dat haar mensen ver genoeg van gevaar verwijderd waren om een beetje rustig te ademen?
Ik ben soms zo nieuwsgierig en egoïstisch dat dat waarschijnlijk mijn redenen zouden zijn geweest als ik haar was geweest.
Maar, wacht even.
Wat als er iets anders aan de hand was met deze vrouw, de vrouw van Lot?
Wat als ze de gedachte niet kon verdragen om die mensen helemaal alleen te laten om levend te verbranden, zelfs ter wille van de Mensenrechten of gerechtigheid?
Zou dat niet een mogelijk kunnen zijn?
Als dat zo is, dan is de blik van een ongehoorzame en ongelukkige vrouw die ondanks het verbod toch omkijkt en in een zoutpilaar verandert, misschien toch geen waarschuwend verhaal.
Misschien – wie weet – is het wel de moedigste daad in de hele Bijbel, misschien – maar wie weet nogmaals – zelfs moediger dan het verhaal van de Kruisiging. Het verhaal dat het hele Boek bij elkaar houdt.
Er wordt ons verteld dat Jezus op Golgotha, aan een oud, ruig kruis, zijn leven gaf om ons allemaal en iedereen te redden: miljarden en miljarden vreemden. Voor altijd. Fantastisch.
Maar de vrouw van Lot werd gedood, veranderd in een zoutpilaar, allemaal omdat ze haar vrienden, de slechte mannen van Sodom en Gomorra, niet de rug blijvend wilde en kon toekeren. Misschien dacht ze wel een reddingsactie uit te voeren.
Niemand heeft ooit de naam van deze vrouw opgeschreven. Wij weten niet hoe ze heet.
Om zo’n moed te tonen is bovenwerelds. De moed van vrouw van Lot, mijn heldin, zonder naam.
Waren wij vandaag de dag maar zo moedig. De moed die ons ingeeft vrij te denken en te zijn.
De moed om met andere flierefluiters, alle miserabelen en ellendigen van onze wereld sinds Victor Hugo alweer, te helpen met alles wat we zijn en een betere wereld kunnen bouwen. Yes We Can.
Het is alsof je die moed van de vrouw van Lot hoort als je naar de uitvoering van het Concierto de Aranjuez, de Sketches of Spain van Miles Davis in het arrangement van Gil Evans luistert.