Picasso en Fernande Olivier
De Verandering
Deel I
door Alaister Sooke en Anton Foek
Ansterdam, 18 augustus 2021– Een zeer kort reisje naar een eeuwen-oud dorp schijnt de katalysator voor een ingrijpende verandering in het werk en leven van Picasso te zijn, maar wordt vaak over het hoofd gezien.
In juni 1906 arriveerde Pablo Picasso in het oude Catalaanse dorp Gosol, hoog in de Pyreneeën. Een vriend had hem getipt over deze ‘prachtige’ berghut en streek, die berucht was om zijn smokkelaars.
Geïntrigeerd had hij een van zijn minnaressen, het chique, kastanjebruine, voormalige kunstenaarsmodel Fernande Olivier, die een voorliefde had voor Franse parfums, overgehaald om met hem mee te gaan op de zware reis naar Gosol vanuit Barcelona. Daar hadden ze een paar gelukkige weken doorgebracht, maar wilden nu weg van de gekmakende drukte, de vrienden en meer van elkaar en hun buitensporige honger naar elkaar genieten. Ze wilden pas daarna en bij terugkeer verder bijpraten met Picasso’s oude vrienden nadat ze met de trein vanuit Parijs naar de stad waren gereisd.
De alarmerende laatste nadering van Gosol moest worden ondernomen op muilezels, die zich een weg baanden over onzekere bergpaden naast angstaanjagende afgronden. Bij aankomst namen Picasso en Olivier een kamer op de eerste verdieping van de enige herberg van het dorp, het Hostal cal Tampanada. Het plan was om in de zomer te schilderen en te genieten van de geneugten van een eenvoudig leven.
In zelfopgelegde ballingschap uit de roddelende Parijse kunstwereld veranderde Picasso zijn kunst drastisch
Kunsthistorici hechten bijzonder belang aan Picasso’s tijd in Gosol, omdat hij daar, in zelfopgelegde ballingschap uit de achterlijke Parijse kunstwereld, zijn kunst drastisch en diepgaand veranderde.
In 1906 had Picasso al succes gehad in Parijs, het epicentrum van de avant-garde in die tijd. Zijn 1901 debuuttentoonstelling in Parijs in de galerie van de dealer Ambroise Vollard had positieve recensies ontvangen. Bovendien had hij in de Amerikaanse verzamelaars Leo en Gertrude Stein twee belangrijke kampioenen gevonden. Maar zijn melancholische en sentimentele schilderijen uit de Blauwe en Roze periode, hoe briljant ze ook waren, waren nog steeds schatplichtig aan 19e-eeuwse kunststromingen zoals het symbolisme.
Toen hij echter in Gosol aankwam, bewoog Picasso’s kunst zich in een nieuwe, verrassende en originelere richting. Het begon moeilijker en eenvoudiger aan te voelen, vreemder en toch tijdlozer. Picasso voelde deze verandering en genoot van de vervoering van inspiratie. Tijdens zijn verblijf in Gosol, dat ongeveer 10 weken duurde, was hij opmerkelijk productief: volgens zijn biograaf John Richardson maakte hij zeven grote schilderijen, een tiental middelgrote en talloze tekeningen, aquarellen, gouaches en houtsnijwerk.
Schedels en smokkelaars
Wat was de katalysator voor deze transformatie en opwinding? Er zijn meerdere mogelijkheden. Veel van Picasso’s Gosol-werken bevatten bijvoorbeeld Olivier, wat suggereert dat de gevoelens van de 24-jarige kunstenaar voor zijn geliefde toen bijzonder intens waren.
Gerelateerde berichten:
Er was ook zijn nieuwe vriendschap met Gosols sluwe, niet-eeuwige herbergier, Josep Fondevila, een voormalige smokkelaar met een kaalgeschoren hoofd en stralend witte tanden die Picasso enorm bewonderde. Zeker, Fontdevila’s strenge, ascetische uiterlijk begon de kunst van Picasso te infiltreren, en het bleef een toetssteen tot zijn dood (getuige het late schedelachtige zelfportret dat de kunstenaar in 1972 tekende).
Maar Picasso kwam in Gosol ook iets anders tegen dat zijn benadering van schilderen veranderde: een 12e-eeuwse polychrome houten Madonna, met een sterk, expressief wit gezicht met grote, geschilderde ogen, die hij in de dorpskerk zag.
Tegenwoordig maakt deze 77 cm hoge sculptuur, die wordt beschouwd als een mooi voorbeeld van Catalaanse romaanse kunst, deel uit van de collectie van Barcelona’s Museu Nacional d’Art de Catalunya (MNAC). Het speelt momenteel een hoofdrol in MNAC’s Romaanse Picasso, een show met ongeveer 40 kunstwerken van de Spaanse modernist. Deze tentoonstelling suggereert “affiniteiten” tussen het werk van Picasso en de verzameling middeleeuwse romaanse kunst, voornamelijk uit kerken in de Pyreneeën gebouwd in de 11e tot 13e eeuw, waarvoor MNAC internationaal bekend staat. Een blik op de Gosol Madonna onthult bijvoorbeeld dat het een bron was voor Picasso’s schilderij Vrouw met broden (1906).
Het punt is dat kunsthistorici zich ervan bewust zijn dat Picasso in de jaren voorafgaand aan zijn uitvinding van het kubisme met belangstelling naar romaanse kunst keek, maar dat ze de impact ervan op zijn ontwikkeling over het hoofd zien en zich in plaats daarvan liever concentreren op bekendere invloeden zoals Afrikaanse tribale kunst, archaïsche Iberische beeldhouwkunst en Cezanne.
“Hoewel Picasso’s ‘primitivisme’ altijd bekend is geweest”, zegt MNAC-directeur Pepe Serra, “is bij het zien van de show duidelijk dat de Romaanse kunst ook een van de belangrijkste bronnen voor hem was. De tentoonstelling laat zien dat er een heel sterk verband is tussen Picasso en Romaanse kunst.”
Creatieve levensader
Het is waarschijnlijk dat Picasso vier jaar voor zijn reis naar Gosol voor het eerst serieus naar romaanse kunst begon te kijken, toen in Barcelona een grote tentoonstelling van romaanse en gotische kunst werd geopend, die samenviel met een heropleving van het Catalaanse nationalisme.
kijk uit naar deel II
Alaister Sooke is een Brits Kunstcriticus en journalist
Anton Foek is antonfoek.com