De Creatieve levensader van Pablo Picasso

En van Zijn Muze Fernande Olivier

Deel II

door Alaister Sooke

mmv Anton Foek

Amsterdam, 18 agustus 2021–Het is waarschijnlijk dat Picasso vier jaar voor zijn reis naar Gosol voor het eerst serieus naar romaanse kunst begon te kijken, toen in Barcelona een grote tentoonstelling van romaanse en gotische kunst werd geopend, die samenviel met een heropleving van het Catalaanse nationalisme. 

Iets meer dan drie decennia later, in 1934, toen Picasso een internationale beroemdheid was die permanent in Frankrijk woonde, keerde de kunstenaar terug naar Barcelona om het nieuwe Nationale Museum (toen bekend als het Kunstmuseum van Catalonië) te bezoeken, kort voor de officiële inhuldiging.

Een krant berichtte over de gebeurtenis, die Picasso’s laatste bezoek aan zijn vaderland bleek te zijn – na de opkomst van Franco keerde hij nooit meer terug naar Spanje. “Van de ene kamer naar de andere gaan,” schreef de verslaggever, “Picasso bewonderde, voor die onvergelijkbare fragmenten van vroege Catalaanse kunst, [hun] kracht, intensiteit en vaardigheid … en hij verklaarde zonder aarzeling dat ons Romaanse museum iets unieks zal zijn in de wereld, een onmisbare bron voor iedereen die de oorsprong van de westerse kunst wil weten, een les van onschatbare waarde voor de modernen.”

Toen hem werd gevraagd hoeveel Romaanse kunst voor hem betekende, tikte Miró altijd op de aderen in zijn onderarm

Zoals blijkt uit de tentoonstelling van MNAC, heeft Picasso zijn hele leven veel boeken, ansichtkaarten en foto’s verzameld die Romaanse kunst documenteren, wat getuigt van zijn blijvende interesse in het onderwerp. Daarin stond hij niet alleen. Joan Miró, bijvoorbeeld, een andere grote moderne Spaanse kunstenaar, werd ook gedwongen door Romaanse kunst, die hij studeerde als een jongen die opgroeide in Barcelona. Toen hem werd gevraagd hoeveel het voor hem betekende, tikte Miró altijd op de aderen in zijn onderarm. Het zat in zijn creatieve levensader.

Wat was dan de ‘onschatbare les’ die de Romaanse kunst zowel Picasso als Miró leerde? Volgens de directeur van MNAC voelde Picasso zich aangetrokken tot de ‘eenvoud’ van de Catalaanse romaanse kunst: “Het is een naïeve, zeer ‘primitieve’ kunst”, legt Serra uit. “Er wordt bijvoorbeeld geen gebruik gemaakt van perspectief en het is extreem schematisch in de compositie van de gezichten, wat Picasso aansprak. Het zit ook vol met symbolen – ogen, vuur, vissen – die andere dingen vertegenwoordigen.”

“En er is nog een grote link met Picasso wat betreft de onderwerpen: het geweld, de uiteengereten lichamen, de schedels, kruisigingen, de aanwezigheid van de dood. Er zijn dus zowel thematische als stilistische verbanden.”

Elizabeth Cowling, emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Edinburgh en curator van Picasso Portraits, een doorlopende tentoonstelling in de National Portrait Gallery in Londen, is het daarmee eens: de aspecten van de romaanse kunst die Picasso het meest aanspraken, waren volgens haar “de stilering , de intensiteit en kracht, het feit dat het niet werd gedreven door een naturalistische esthetiek”.

Net als Serra is ze van mening dat Picasso’s verblijf in Gosol in 1906 erg belangrijk was, omdat het “de pauze was die hem de kans gaf om bronnen die hij recentelijk had ontdekt vollediger op te nemen en ideeën en thema’s te ontwikkelen buiten de competitieve omgeving van een grote stad als Barcelona. 

En omdat het zo’n opstuwing is – zo ongemoderniseerd – moet het zijn gevestigde voorliefde voor het primitieve hebben versterkt.

Inderdaad, Picasso’s bredere interesse in primitivisme helpt zijn fascinatie voor romaanse kunst te verklaren. “Primitivisme is een enorm onderwerp”, zegt Cowling. “Maar over het algemeen hadden primitivisten het gevoel dat de ‘primitieve’ authentieker en zuiverder was dan de verfijnde westerse kunst uit de renaissance en de periode na de renaissance. Er is een sterk element van anti-naturalisme in de kern, en ook anti-academicisme – dus alles dat destijds als ‘canoniek’ werd beschouwd, kon door primitivisten worden afgewezen.

Met andere woorden, de romaans bood Picasso een onthullend model terwijl hij streed om de grote traditie van de westerse kunst te ontmantelen en weer in elkaar te zetten. Zoals Cowling het stelt: “Picasso was nooit passief als het op inspiratiebronnen aankwam – hij raakte opgewonden door nieuwe ontdekkingen, maar ik denk dat hij zich aangetrokken voelde tot een nieuwe bron omdat het overeenkwam met iets dat hem al interesseerde, dat iets betekende voor zijn huidige werk.

Alaister Sooke is een vooraanstaande Brits Kunstcriticus

Anton Foek is antonfoek.com

Lees ook: Pablo Picasso: De Verandering – Zijn Muze en Meesteres