Het Raadsel van de Tijd (3)
Wat is het, waar komt het vandaan en waar gaat het naar toe?
Amsterdam, 21 april 2021– Von Frisch probeerde het experiment om zijn bijen enkele uren in zijn observatiekorf te vangen.
Ze bleven dansen.
Maar hij merkte iets op dat eigenlijk bijna te mooi is om waar te zijn. Onvoorstelbaar.
Naarmate de uren vorderden, veranderden de dansende bijen langzaam de richting van het rechte stuk van hun dans, zodat het de waarheid zou blijven vertellen over de richting van het voedsel, ter compensatie van de veranderende stand van de zon. En ze deden dit, ook al dansten ze in de korf en konden ze daarom de zon niet zien. Ze gebruikten hun interne klokken om te compenseren voor wat ze ‘wisten’ dat de veranderende stand van de zon zou zijn.
Wat dit betekent, als je erover nadenkt, is dat het rechte verloop van de dans zelf draait als de uurwijzer van een normale klok. Maar tegen de klok in (op het noordelijk halfrond), zoals de schaduw op een zonnewijzer. Als u Von Frisch was, zou u niet gelukkig zijn gestorven als u zo’n ontdekking had gedaan.
Gerelateerde berichten:
Het interessante is dat als de biologische klokken gescheiden zijn van de buitenwereld, ze toch doorgaan.
Zelfs nadat klokken werden uitgevonden, bleven zonnewijzers essentieel voor het instellen van klokken en het synchroon houden met de grote klok aan de hemel. Het beroemde rijm van Hilaire Belloc is daarom nogal oneerlijk.
Ik ben een zonnewijzer en ik maak een botch van wat veel beter wordt gedaan door een horloge.
Het is minder bekend dat Belloc een hele reeks verzen op zonnewijzers schreef, sommige humoristisch, wat somber, meer in overeenstemming met het ‘Fighting Time’-thema van onze tentoonstelling:
How slow the Shadow creeps:
but when’ tis past How fast the Shadows fall.
Hoe snel! Hoe snel! Kruip, schaduw, kruip: volgens mijn ouderdoms uren kan ik je niet stoppen, dus jij kunt net zo goed.
Stiekem gaan de stille uren vooruit, en nog steeds;
En ieder kan je verwonden, en de laatsten zullen je doden.
Behalve de zeldzame keren dat de zon schijnt, ben ik hier alleen voor de lol. Ik ben een zonnewijzer, in de verkeerde richting gedraaid.
Ik heb mijn dwaze meesteres vijftig pond gekost.
U kunt aan dit laatste vers denken als u de tentoonstelling rondkijkt en de prachtige kleine zakzonnewijzer ziet. Het heeft een ingebouwd kompas, zonder welke het nutteloos zou zijn.
Toen ik het had over de grote klokken aan de hemel, ging ik niet verder dan een jaar, maar er zijn potentiële astronomische klokken met een enorm langere periode. Onze zon heeft ongeveer tweehonderd miljoen jaar nodig om één rotatie rond het centrum van de melkweg te voltooien. Voor zover ik weet, is er geen biologisch proces in deze kosmische klok meegesleept. *
* Inderdaad, het zou me zeer verbazen als er ooit een zou worden gevonden.
De langste tijdwaarnemer waarvan serieus wordt gezegd dat hij invloed heeft op het leven, is een periodiciteit van ongeveer zesentwintig miljoen jaar van massa-uitstervingen.
Het bewijs hiervoor is een geavanceerde statistische analyse van uitsterving percentages in het fossielenbestand.
Het is controversieel en zeker niet definitief aangetoond. Het lijdt geen twijfel dat er massale uitstervingen plaatsvinden, en ten minste één daarvan is waarschijnlijk veroorzaakt door de inslag van een komeet, vijfenzestig miljoen jaar geleden, toen de dinosauriërs omkwamen. Meer controversieel is het idee dat dergelijke gebeurtenissen elke zesentwintig miljoen jaar een piek van waarschijnlijkheid bereiken. *
* Mijn toespraak maakte melding van een hypothetische astronomische klok om dit te verklaren, maar ik heb het uit deze herdruk verwijderd omdat moderne astronomen het meestal afwijzen en er geen direct bewijs voor is. In het kort was de suggestie dat de zon wederzijds rond een binaire begeleidende ster draait, genaamd Nemesis, met een periodiciteit van ongeveer zesentwintig miljoen jaar. Het zwaartekrachteffect van Nemesis zou de Oort-wolk van planetesimalen verstoren en de kans vergroten dat iemand de aarde zou raken.
Een andere voorgestelde astronomische klok langer dan een jaar is de elfjarige zonnevlekcyclus, die mogelijk verantwoordelijk is voor bepaalde cycli in populaties van arctische zoogdieren, zoals lynxen en sneeuwschoenhazen, zoals ontdekt door Charles Elton, die grote ecoloog uit Oxford, in het vangen van bont. records van de Hudson’s Bay Company.
Ook deze theorie blijft controversieel.
Als je met zulke enorme snelheden door de ruimte zou reizen, zou je vijfhonderd jaar in de toekomst naar de aarde kunnen terugkeren, terwijl je nauwelijks verouderd bent. Wees verrast dat u bent getrakteerd op verhalen over bijen en Palolo-wormen en sneeuwschoen hazen.
Je had het een archeoloog kunnen vragen, en we waren allemaal verdiept in verhalen over dendrochronologie of over radiokoolstofdatering.
Of een paleontoloog, en we hadden gehoord over kalium-argon-datering, en over de bijna onmogelijkheid voor de menselijke geest om de enorme uitgestrektheid van de geologische tijd te vatten.
De geoloog zou een van die metaforen hebben gebruikt waarmee we worstelen – en meestal niet slagen – om de geologische diepe tijd te begrijpen. Mijn eigen favoriete die ik niet heb uitgevonden, haast ik me eraan toe te voegen, hoewel ik hem wel in een van mijn boeken heb gebruikt.
Als volgt in deel IV van deze serie: