WereldWonder In Dubai
Nederlandse Vinding
antonfoek
Amsterdam, 5 juli 2022– Een stralende najaarsdag in Dubai: een onbewolkte hemel en 33 graden. Toch hadden Willem-Alexander en Máxima op 3 november 2021 bij de opening van het Nederlands paviljoen op de Wereldtentoonstelling een paraplu nodig om niet nat te worden.
Het koningspaar bekeek de blikvanger van de Nederlandse inzending in het emiraat: de SunGlacier van beeldend kunstenaar Ap Verheggen. Zijn machine om water te maken draaide als een tierelier: uit het dak van het paviljoen regende het ijskoude stralen.
Deze donderdag is bekendgemaakt dat Verheggen voor zijn SunGlacier de Over Hoop Prijs 2021 krijgt, een jaarlijkse onderscheiding voor baanbrekende initiatieven op het grensvlak van cultuur en maatschappij. De jury onder voorzitterschap van oud-ondernemer en oud-museumdirecteur Christiaan Braun koos Verheggen uit 127 voordrachten. Ze looft zijn visionaire blik, zijn uithoudingsvermogen en engagement.
De impact van Verheggens watermachine is in potentie immens. Als zijn inmiddels gepatenteerde uitvinding op wereldwijde schaal toegepast kan worden, kunnen miljoenen mensen in droge gebieden toegang krijgen tot drinkwater. Ook zou het landbouw mogelijk maken op plekken waar dat nu ondenkbaar is.
Met zijn SunGlacier opent zich een wereld aan mogelijkheden, zegt Verheggen zelfverzekerd. „Zon, zwaartekracht en lucht zijn overal ruim en gratis voorhanden. Die doen het werk.”
Mijn technologie moet voor iedereen die het nodig heeft bereikbaar worden
Om zijn vinding uit te leggen maakt Verheggen een vergelijking. „Wat gebeurt er als je een ijskoud blikje cola in de zon zet? Dat begint te zweten. De waterdamp in de lucht die tegen het blikje waait condenseert. Al snel rollen dan waterdruppels naar beneden.”
Condensatiemachines zijn op op dit principe gebouwd: op vlakke gekoelde metalen platen condenseert waterdamp. Helaas verdampen in gebieden met hoge temperaturen de opgewekte waterdruppels vrijwel onmiddellijk.
Verheggens SunGlacier werkt anders. Op het dak van het Nederlands paviljoen in Dubai plaatste hij een zes meter lange zeecontainer met de grootste SunGlacier die hij en zijn compaan Peter van Geloven ooit bouwden. Zonnepanelen zorgden voor de energie, bestemd voor een accu, waterpomp, koeler en vat.
De SunGlacier is welbeschouwd een water vermeerderaar.
Hij blaast buitenlucht door een koude regendouche. De waterdamp in de buitenlucht condenseert tegen de koude vallende waterdruppels, die zo in volume toenemen. Het resultaat: een groeiende waterval. De koeler en waterpomp zorgen ervoor dat het water steeds weer opnieuw gekoeld omhoog gepompt wordt naar de regendouche.
Het gewonnen water kan in een reservoir worden opgeslagen of direct gebruikt. De SunGlacier in het Nederlands paviljoen op de Wereldtentoonstelling produceerde dagelijks 1.200 liter water.
Met steun van het ministerie van Defensie bouwde Verheggen ook de Droppler 20, een kleinere SunGlacier voor hete en droge gebieden als Mali.
Deze machine, die in een flightcase past, produceert tot 30 liter water per dag. Geschikt voor consumptie. De kunstenaar drinkt zelf dagelijks koffie gezet van water afkomstig uit een in de Rotterdamse haven opgestelde Droppler. Nu nog een rugzakmodel voor in de woestijn. Daaraan werkt hij, zegt de 58-jarige Verheggen in een gesprek waarin hij vertelt over zijn drijfveren en de samenwerking met multinationals.
Hoe kwam u op het idee voor de SunGlacier?
Ap Verheggen: „Vanaf de jaren negentig kwam ik regelmatig in het Noordpoolgebied. Ik interesseerde me zeer voor de Inuit, hun talent om van niks iets te maken. Zelf maakte ik daar video’s en grote sculpturen. In de loop der jaren viel me op hoe snel het klimaat in het poolgebied veranderde.
Maar als je destijds de woorden global warming in de mond nam riepen velen nog dat sprake was van een hoax. Met mijn kunstwerk cool(E)motion wilde ik in 2009 de aandacht vestigen op het klimaatprobleem.
Op een drijvende ijsberg in Noordwest-Groenland plaatste ik twee van mijn sculpturen. Omdat ze uitgerust waren met gps-trackers kon live op afstand worden gevolgd hoe dynamisch die ijsberg door het smeltproces bewoog. De voorspelling was dat dat proces vier tot zes jaar zou duren. Maar omdat het bij Groenland in mei opeens +20 graden Celsius was in plaats van de gebruikelijke -20 smolt de ijsberg in twee maanden tijd.
We komen in de problemen als de klimaatverandering zich in lager gelegen gebieden even snel zou voltrekken, besefte ik. Met weer een kunstwerk hoopte ik daar bewustzijn voor te kweken. Mijn plan was om met zonne-energie in de woestijn een gletsjer te maken. Vandaar die naam SunGlacier. Het plan was een sculptuur van 50 bij 10 en 3 tot 4 meter hoog. Ja, think big, zo ben ik. Met dat plan is het begonnen.”
Een gletsjer in de woestijn? Dat klinkt utopisch.
Ja, regelmatig werd ik uitgelachen. Maar ik ontmoette ook mensen die geïntrigeerd raakten. Werknemers van het koelingsbedrijf Engi Refrigerating in Zoetermeer (nu: Equans, red.) vonden mijn idee zo interessant, dat ze een deel van hun fabriek ombouwden tot klimaatlaboratorium. Daar zijn vanaf 2011 de eerste moeizame stappen gezet voor SunGlacier. De connectie met zonne-energie lukte toen nog slecht.”
Wat was het eerste werkende model?
Een fontein die in 2016 bij Museum Beelden aan Zee in Den Haag in gebruik is genomen. Het benodigde water haalde ik met zonne-energie uit de lucht. Met dank ook aan Peter van Geloven, die mijn technische sparring partner was geworden op het gebied van zonne-energie.
„In die periode bezocht ik een conferentie over klimaatverandering georganiseerd door het ministerie van Defensie. Daar kwam ik in contact met Tom Middendorp, toen nog bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten. ‘Generaal, we praten wel over de impact van droogte en acties tegen klimaatverandering’, zei ik tegen hem, ‘maar wanneer gaan we daadwerkelijk iets doen?’ Middendorp nodigde ons daarop uit om mee te vliegen naar Mali. In een Nederlands legerkamp mochten we testinstallaties van SunGlacier uitproberen. We leerden vooral dat de bestaande condensatietechnologie met koude metalen oppervlakten in de Malinese hitte niet werkte. De paar druppels water die we maakten verdampten direct. Toen concludeerden Peter en ik dat als we in dit soort gebieden iets wilden bereiken we echt met andere technologie aan de bak moesten. Daaruit vloeide ons idee voort om condensdruppels te vangen met een waterval van ijskoud water.”
Een kunstenaar wordt uitvinder?
Inderdaad. We flikten het gewoon. En met hulp van een nieuwe partner, Hugo de Vries, lukte het zelfs om patent te krijgen op onze uitvinding, een ingewikkeld proces.
„Het klinkt misschien als een succesverhaal, maar we zijn echt eindeloos aan het experimenteren geweest. Inmiddels hebben we misschien al zo’n tachtig testopstellingen achter de rug, steeds met kleine verbeteringen. Diverse keren klopten we tevergeefs voor hulp aan bij de TU Delft. Steeds werden we uitgelachen en weggestuurd. Dat probleem hadden we ook bij subsidieaanvragen. Culturele instellingen vonden dat we te wetenschappelijk bezig waren. En in de wereld van de wetenschap ben ik een ongeleid projectiel. Waarom die hokjes, dat begrijp ik niet?
Toen het verzoek kwam om in Dubai een grote SunGlacier te bouwen en we die machine aan de praat kregen, heb ik als een kind staan janken. Met technologie is echt nog zo ongelooflijk veel mogelijk. Je moet alleen wel ongebaande paden durven in te slaan. Ik zoek daarom vooral samenwerking met studenten. Jongeren zijn creatiever. Op tal van universiteiten ben ik na lezingen in gesprek geraakt over steden van de toekomst. Met de zanger Janieck heb ik onlangs de clip voor ‘Hero’, een song over het klimaatprobleem opgenomen.”
Hoe nu verder?
We gaan met een Nederlandse multinational, een machinebouwer, een industrieel prototype bouwen. Daarnaast hebben we een vruchtbaar gesprek gehad met een bedrijf dat installaties voor glastuinbouw levert en met onze techniek kassen met gesloten eco-systemen wil maken. Nee, namen kan ik niet noemen. Maar het zijn bedrijven met kennis en daadkracht.
Of ik hardop wil dromen? Over vijf jaar zijn er hopelijk tienduizenden SunGlaciers verkocht. Daar gaan we niet direct wereldproblemen mee oplossen, maar deze vinding kan wel helpen om op den duur de druk van de ketel te krijgen op het gebied van drinkwater- en voedselvoorzieningsproblemen.
„Wat die machines gaan kosten is niet zo interessant. Waar het om gaat is dat de ontwikkeling snel begint. De eerste Tesla’s van Elon Musk waren peperduur. Nu is de elektrische auto de nieuwe standaard. Mijn technologie moet voor iedereen die het nodig heeft bereikbaar worden. Van de week kreeg ik een bericht van een journaliste uit de omgeving van Sevilla. Ze was afgesloten van drinkwater, kreeg alleen nog grijs water. Ze schreef: ‘Ik heb zo’n apparaat van je nodig.’ En dan hebben we het over Spanje! Door klimaatverandering en bevolkingsgroei hebben we op steeds meer plekken waterproblemen.”
Bent u nu ondernemer?
Nee, ik ben nog steeds kunstenaar. Ik maak ook andere sculpturen. Die hebben ook een link met natuur. Die watermachines beschouw ik overigens ook als kunstwerken: ze manipuleren natuurlijke processen.”
Gaat u door de verstrekte licenties rijk worden?
Lachend: „Ik zat onlangs bij de radio. De presentator vroeg: ‘Dan ben je nu zeker binnen?’
Toen antwoordde ik: ‘Ja, dat klopt. En zo direct ga ik weer naar buiten.’ Het vooruitzicht rijk te worden heeft voor mij nul komma nul waarde. Ik zie dit als een mooi avontuur. In de luwte met jongeren iets van betekenis realiseren, wat is er mooier dan dat?”
antonfoek