The Story of our Life

Verhalen vertellen

Deel III

A.van Veelen

Amsterdam, 28 juni 2021– Het is alsof de selectie van Ajax in de nacompetitie degradatie ontloopt en we toch de coach prijzen: ga er maar aan staan, hij heeft het uiteindelijk toch maar geflikt. 

Niets lijkt ons zelfbeeld stuk te krijgen. 

Geen pandemie, toeslagen ramp of corruptieschandaal. 

Het merk is sterk. Bij ons zijn nooit toestanden. Optimisme, ik ben er dol op. Totdat we daardoor tegen muren knallen.

Fotograaf Ilvy Njiokiktjien probeerde na het uitbreken van de pandemie maandenlang vergeefs de zieken in beeld te brengen. Ze werd niet toegelaten bij het front, vertelde ze deze krant. „Je komt er niet doorheen”, zei Njiokiktjien. „Alles moet langs communicatieadviseurs.” Communicatiemensen zien hun rol als: het merk beschermen tegen daglicht. Ze zeggen doorgaans nee tegen communicatie. 

Dus hebben we nu van die eerste dramatische, allesbepalende maanden alleen maar beelden van pleepapier, mondmaskers, lege straten. Nauwelijks beelden van de essentie: ernstig zieken, stervenden. 

„Een zwart gat in de visuele geschiedenis van de pandemie”, aldus Njiokiktjien. Niet alleen zonde voor de geschiedenis, natuurlijk. 

De schade is nu al geleden en onherroepelijk: door het fotografeerverbod is de ernst van de ramp te traag tot de bevolking doorgedrongen. De druk om maatregelen te nemen was er niet. Met onnodig extra leed tot gevolg. 

Communicatiemedewerkers zijn de grootste bedreiging voor de journalistiek, veel erger dan wappies of nepnieuws en uiteindelijk zelfs schadelijker dan de mensen die journalisten op straat bedreigen. Ze strooien zand in de ogen van de samenleving, ondermijnen het vertrouwen in instituten, hinderen de hulpdienst genaamd vrije pers. Communicatie-afdelingen zijn uiteindelijk mede veroorzakers van wappies en bedreigers. 

Door mijn personal branding zag ik mijn oogafwijking te laat, door het gebrek aan beelden van zieken en lijken reageerde Nederland te traag op een ramp. Ons land heeft ook een operatie nodig aan de ogen. Alle communicatiemedewerkers moeten worden weggesneden als een schadelijke managementlaag. Niks persoonlijks verder. 

Ze krijgen ook eerst de kans om zich te bekeren, tot klokkenluiders, persmuskieten of ombudsmannen, dan mogen ze hun fte’s behouden. Ik droom van hele citymarketing afdelingen die voortaan niet meer luchtkastelen bouwen voor toeristen van ver maar hun eigen burgers dienen met eerlijke verhalen.

De eerste weken na mijn operatie fietste ik soms dom grijnzend door de stad, zo verheugd was ik met mijn nieuwe ogen. Het waren dagen „van volmaakt en zeer scherp licht”, zoals Pessoa dichtte, „waarop de dingen zo werkelijk zijn als ze maar kunnen zijn.

Het probleem van deze tijd is dat we gestopt zijn met goed kijken. 

We turen onze ogen stuk op beeldschermpjes – vraag het de oogartsen – maar kijken niet meer onbevangen rond. We zijn gevangen in frames, verhalen, vooroordelen. 

Laatst vertelde een kennis die brieven rondbrengt, dat hij niet meer kon genieten van geveltuintjes die overal opduiken, omdat hij ze als tekenen van gentrificatie zag. 

En hij had gelijk, dacht ik, dat zijn ze ook.

En toch: als je zelfs de bloemen op de stoepen niet meer mooi kunt vinden, gaat er iets mis. Woede vervormt het beeld, goed kijken is ook een kwestie van liefde. 

‘We hebben een nieuw verhaal nodig’, hoor je soms. Maar verhalen – keer op keer zijn het brand stories gebleken. Illusies. 

Het verhaal van deze tijd is dat we juist snakken naar de onopgesmukte blik.

Ik heb het zo gemist om met liefde – synoniem voor onbevangenheid – naar de wereld te kijken. Om een mens te zien in plaats van een niet-wit persoon, de buurman te groeten in plaats van een Tesla-rijder. 

Ik mis de tijd waarin ik me niet boos maakte om spoken als cancel cultuur.

Natuurlijk, een echt open blik bestaat niet. Dat schreef Pessoa ook al ( in de vertaling van August Willemsen):

Tussen wat is en wat je ziet zit altijd de eindredacteur van je brein. Je hebt twee ogen, toch zie je één afgerond plaatje. 

Bedrog. 

Dat doen je hersenen. 

Ze knippen en plakken een optische illusie aan elkaar. 

Kijken is knap hersenwerk – 

kijken is denken, daarom is het ook zo leuk. En moeilijk, dus. Maar we zullen wel moeten. Want het alternatief, de toenemende blikvernauwing, de verstarring van het denken, de voortschrijdende staar, is te afschrikwekkend. 

Het is nu of nooit. Komende weken krijgen we een kans die zo zeldzaam is als een hemellichaam dat eens per mensenleven voorbijkomt: de mondmaskers mogen af, het thuiswerken hoeft niet meer, alles ontvouwt en ontpopt zich opnieuw. We kunnen de wereld en de mensen bezien met nieuwe ogen. 

Veel kijkplezier.

A. van Veelen journalist