Estland Het Digitale Land zonder Grenzen I

Voorbeeld voor de wereld

Amsterdam, 19 april 2021– Het is alweer sinds augustus 2013, dat ik van de toenmalige Governor van de Centrale Bank van Suriname de opdracht kreeg een poging te wagen Suriname tot een meer digitaal gestuurd land te transformeren. 

Het was in elk geval het begin van een grote verandering in mijn leven. Eerder had ik als buitenlands omroep en media correspondent gewoond in Rio de Janeiro, Santiago de Chile en New York. Twee vrij prestigieuze journalistieke prijzen gewonnen en dus was de uitdaging iets nieuws te beginnen als vanzelfsprekend aangenomen.

Sindsdien heb ik de ontwikkelingen in Estland op de voet gevolgd heb er een lange tijd verbleven, en ben er verschillende keren geweest, waarbij ik de allerhoogste digitale ingenieurs heb mogen ontmoeten en veel van geleerd. 

Ik mocht er zelfs doceren en heb zodoende nog meer kennis mogen opdoen. De lessen kunnen van toepassing zijn om de digitale omwenteling op tal van landen toe te passen. Want het is mijn overtuiging dat met de digitale omwenteling grenzen ophouden te bestaan en dat landen verdwijnen.

Veel heb ik echter ook te danken aan een Amerikaans journalist, die een briljant en verhelderend stuk over Estland heeft geschreven. Het land zindert van optimistische activiteiten en is een veel en vaak gevolgd voorbeeld voor de rest van de wereld.

Van tijd tot tijd schakelen Russische militaire vliegtuigen die patrouilleren in de westelijke grens van Estland hun G.P.S. transponders en drijven in het luchtruim van het land. Wat volgt is zo gepraktiseerd als een pas de deux bij het Bolshoi. NAVO-troepen op de grond klauteren een escorte. Estland roept de Russische ambassadeur op om te klagen; Rusland noemt een onduidelijke fout. De dans laat beide partijen zien dat ze alert zijn en de geschiedenis van de plaats niet zijn vergeten.

Sinds de elfde eeuw is Estland maar liefst vijf keer veroverd door Rusland. Toch is het land altijd een ongemakkelijk stiefkind geweest, deels vanwege de nabijheid van andere machten (en hun ethergolven) en deels omdat de Estse taal, die tot dezelfde afzonderlijke Oeralic-familie behoort als Hongaars en Fins, voor iedereen onbegrijpelijk is.  

Bovendien is de grootste bedreiging tegenwoordig misschien helemaal niet fysiek. In 2007 bracht een Russische cyberaanval op Estland alles, van de banken tot de media, in chaos. 

Esten beschouwen het tegenwoordig als de meest bepalende gebeurtenis van hun recente geschiedenis. Een soort 8 december 1982.

Het belangrijkste resultaat van de aanval is het NAVO Coöperative Cyber Defense Center of Excellence, een denktank en trainingsfaciliteit. Het is op een militaire basis die ooit het Sovjetleger huisvestte. Je komt binnen via een poortgebouw met grijze muren en een ruit van spiegelend eenrichtingsglas.

“Document, alstublieft!” de spiegel dreunde naar me toen ik op een ochtend aankwam. Ik schoof mijn paspoort erdoorheen op een dienblad. De spiegel zweeg twee volle minuten en ik ging achteruit in een plastic stoel.

Enkele minuten later verscheen een vriendelijke stafmedewerker bij de binnendeur en begeleidde me over een vierhoek die was afgezet met vlaggen van NAVO-leden en berken die net in goud vervaagden. In een grijs stenen gebouw zei een andere spiegel dat ik mijn spullen moest opbergen en een insigne moest dragen. Boven zei de directeur van het centrum, Merle Maigre, voorheen de nationale veiligheidsadviseur van de Estse president, dat het doel van het centrum was om andere NAVO-landen naar waakzaamheid te leiden.

‘Dit land ligt – precies waar het is’, zei ze toen ik naar Rusland vroeg. Sinds de start, in 2008, heeft het centrum onderzoek gedaan naar digitaal forensisch onderzoek, cyber verdedigingsstrategie en soortgelijke onderwerpen. (Het publiceert de “Tallinn Manual 2.0 on the International Law Applicable to Cyber Operations” en organiseert een jaarlijkse onderzoeksconferentie.) Maar het is vooral bekend om zijn trainingssimulaties: een achthonderd persoons cyber “live-fire” -oefening genaamd Locked Shields werd dit jaar gehouden naast cybrid, een oefening voor de ministers van Defensie van de EU “Dit omvatte aspecten zoals nepnieuws en sociale media”, zei Maigre.

Niet al het digitale leiderschap van Estland in de regio wordt zo openlijk gerepeteerd. 

Zijn experts hebben geraadpleegd over de inspanningen van Georgië om zijn eigen digitale register op te zetten. 

Estland bouwt ook gegevens partnerschappen op met Finland en probeert zijn methoden elders in de EU en daarbuiten te exporteren. “De visie is dat ik naar Griekenland ga, naar een dokter, en alles kan krijgen”, legt Toomas Ilves uit. 

Sandra Roosna, lid van de Estlandse E-Governance Academy en auteur van het boek ‘eGovernance in Practice’, zegt: ‘Ik denk dat we de Europese Unie twee jaar moeten geven om grensoverschrijdende transacties te doen en elkaar digitaal te herkennen. 

” Maar zelfs nu is het Estse platform overgenomen door landen die zo uiteenlopend zijn als Moldavië en Panama. “Het is erg populair in landen die transparantie tegen corruptie willen en niet allemaal willen,” zegt Ilves.

Voorbij X-Road is de ruggengraat van de digitale beveiliging van Estland een blockchain-technologie genaamd K.S.I. Een blockchain is als de digitale versie van een sjaal die je grootmoeder heeft gebreid. Ze gebruikt één bol garen en het resultaat is continu. Elke steek hangt af van de steek net ervoor. Het is onmogelijk om een deel van de stof te verwijderen of een staal te vervangen zonder een spoor achter te laten: een paar veelzeggende knopen of een verandering in het breisel.

Ook in een blockchain-systeem is elke regel afhankelijk van wat ervoor kwam. Elke breuk in het weefsel laat een spoor achter, en als je probeert je sporen uit te wissen, laat dat ook een spoor achter. “Ons nummer 1 marketing praatje is meneer Snowden”, vertelde Martin Ruubel, de president van Guardtime, het Estse bedrijf dat K.S.I. ontwikkelde. De grootste klantengroep van het bedrijf is nu het Amerikaanse leger. 

De algemene bezorgdheid richt zich meestal op gegevensbeveiliging – wie kan mijn informatie zien? – maar stukjes persoonlijke informatie vormen zelden echt een compromis. De grotere bedreiging is de gegevensintegriteit: of wat er veilig uitziet, is gewijzigd. 

Het maakt niet echt uit wie weet wat uw bloedgroep is, maar als iemand deze in een vertrouwelijk record verandert, kan uw volgende bezoek aan de eerste hulp dodelijk zijn. De gemiddelde tijd tot ontdekking van een datalek is tweehonderdenvijf dagen, wat een enorm probleem is als er geen stabiel referentiepunt is. 

“In het Estse systeem heb je geen originele papieren nodig”, zei Ruubel. “De vraag is: weet ik van dit probleem af, en hoe snel kan ik reageren?”

Langs de Noordkust ten NoordOosten van Tallinn, de hoofdstad, buigt een vijfbaanssnelweg mee met het pad van de zee, buigt dan om het binnenland in, waarna auto’s een dunne weg volgen naar de huizen aan de waterkant. Er is hier een gated community, maar dit is niet de gebruikelijke soort. 

De poort is laag alsof hij wil voorkomen dat de duinen de straat oprijden. De ingang wordt geblokkeerd door een spoorwegovergang, niet zozeer om vreemden buiten te houden, maar om er zeker van te zijn dat ze met opzet komen. Voorbij de poort is een schoolgebouw en een paar huizen staan langs een smalle oprijlaan. Vanuit Tallinn, de hoofdstad van Estland, arriveer je versuft: bomen volgen de snelweg en de auto’s gaan snel, alsof ze voor iets willen komen dat niemand kan zien.

Binnen deze gated community leeft een man, zijn familie en één visie op de toekomst. Taavi Kotka, die vier jaar als Chief Information Officer van Estland werkte, is een van de belangrijkste publieke gezichten van een project dat bekend staat als e-Estonia: een gecoördineerde overheidsinspanning om het land om te vormen van een staat naar een digitale samenleving.

E-Estland is tegenwoordig het meest ambitieuze project in technologisch staatsmanschap, want het omvat alle leden van de regering en verandert het dagelijkse leven van de burgers. De normale diensten waarbij de overheid betrokken is – wetgeving, stemmen, onderwijs, justitie, gezondheidszorg, bankwezen, belastingen, politie, enzovoort – zijn digitaal met elkaar verbonden via één platform, waardoor de natie wordt bedraad. Een gazon buiten het grote huis van Kotka werd bijgesneden door een kleine robot, die zichzelf naar voren rolde en aan het gras knabbelde.

Een merkwaardige wind zoog een dikke mist uit het water en Kotka leidde me naar binnen. Zijn studeerkamer was rommelig, met een lange tafel met daarop een schaakbord en een kom met in folie verpakte wafelchocolade (een teken van gastvrijheid op Estse bijeenkomsten). Een modelschip met vier masten was neergestreken bij het raam; in de hoek lag een stapel robotspeelgoed.

“We moesten een doel stellen dat resoneert, groot genoeg voor de samenleving om in te geloven”, vervolgde Kotka.

Hij is lang en heeft dun blond haar dat, hoewel het ruig wordt gehouden, zijn recessie bijna verhult. Hij heeft het bevrijde vertrouwen, doorspekt met ironie, van een kaartspeler die veel handen heeft gewonnen en het zich kan veroorloven om wat chips te verliezen.

Het was tijdens de ambtsperiode van Kotka dat het e-Estonian-doel zijn verwezenlijking bereikte. Tegenwoordig kunnen burgers vanaf hun laptop stemmen en parkeerkaarten vanuit huis uitdagen. Ze doen dit door middel van het “eenmalige” -beleid, dat voorschrijft dat geen enkel stukje informatie tweemaal mag worden ingevoerd. In plaats van dat ze een leningaanvraag moeten ‘voorbereiden’, worden de gegevens van de aanvragers – inkomen, schulden, spaargeld – ergens anders vandaan gehaald. U hoeft niets in te vullen in de wachtkamers van artsen, omdat artsen toegang hebben tot de medische geschiedenis van hun patiënten. Het systeem van Estland is afgestemd op een chip-ID. kaart die typisch belastende, integratieve processen – zoals belastingheffing – reduceert tot snel werk. “Als een verliefd stel wil trouwen, moeten ze nog steeds de overheidslocatie bezoeken en hun wil uiten”, zegt Andrus Kaarelson, een directeur bij de Estonian Information Systems Authority. Maar afgezien van de overdracht van fysieke eigendommen, zoals het kopen van een huis, kunnen alle bureaucratische processen online worden uitgevoerd.

Lees ook Het Digitale Land zonder Grenzen II