Algerijnse Kronieken
De strijd van Albert Camus
Niek Pas/ antonfoek.com
Amsterdam, 7 maart 2022– In de lockdown van 2020 greep menigeen naar De pest. Deze klassieker uit het oeuvre van Albert Camus (1913-1960), over een pestuitbraak in Oran, is tegelijkertijd een aangrijpende bevraging van solidariteit. Dat laatste geldt ook voor de recent verschenen Algerijnse kronieken (1939-1958).
Uitgeverij Vleugels, gespecialiseerd in het onder de aandacht brengen van verborgen Franse literaire juweeltjes, durfde het aan deze relatief onbekend gebleven Chroniques algériennes uit 1958 voor een Nederlandstalig publiek toegankelijk te maken. Vertaler Eva Wissenburg heeft een knappe, ingetogen tekst afgeleverd, voorzien van een uitgebreid nawoord. Het is haar verdienste dat Camus’ originele denken soepel doordringt.
De kronieken bevatten een selectie artikelen en teksten over Frans-Algerije uit de periode 1939-1958. De rode draad in dit uiteenlopende journalistieke werk is de scherpe blik en diep humanistische kijk die Camus ontvouwt op de koloniale praktijk. Aangrijpend zijn de sociale reportages die hij als jonge schrijver-journalist in 1939 in Kabylië maakte voor de progressieve krant Alger républicain. Centraal staat de bittere armoede waarin de lokale bevolking leeft. Zijn beschrijvingen van hongersnood gaan door de maag, een effect dat de grote Algerijnse schrijver Mohammed Dib later ook zou bereiken in zijn roman Het grote huis (1952).
Dat de ruim tachtig jaar oude teksten nu nog zo’n indruk maken, komt mede doordat Camus nergens het moralistische vingertje opsteekt. Zijn nuchtere beschouwingen, cijfermatig onderbouwd, zijn nooit afstandelijk, juist vanwege zijn invoelende manier van schrijven. Hij veegt de vloer aan met het koloniale systeem, maar denkt ook na over mogelijke oplossingen die een toekomst voor Arabieren en Fransen mogelijk moet blijven maken.
De bundel maakt op aangrijpende manier zichtbaar hoe Camus steeds verder werd verscheurd door de koloniale kwestie. De geboren en getogen Frans-Algerijn is ervan overtuigd dat het kolonialisme is achterhaald, maar zoekt via zijn werk naar woorden die de Arabische meerderheid en Europese minderheid blijvend kunnen verbinden.
Met het uitbreken van de onafhankelijkheidsstrijd in 1954 belandt Camus in een existentieel labyrint. Hij is een wereldberoemd schrijver, maar zelfs de Nobelprijs (1957) brengt geen soelaas. Zijn oproep tot een civiel bestand gaat verloren in de geweldsexplosie waarmee de onafhankelijkheidsbeweging, het Franse leger en milities elkaar in een wurggreep nemen. Camus krijgt forse kritiek omdat hij geen duidelijke keuze maakt voor zelfbeschikking van het Algerijnse volk. Zijn uitspraak ‘Ik geloof in gerechtigheid, maar eerder dan de gerechtigheid zal ik mijn moeder verdedigen’ wordt hem nagedragen. Dat deze zinsnede betrekking heeft op zijn ingeboren afkeer van geweld, ontgaat de critici.
In de Kronieken veroordeelt Camus zowel martelpraktijken door het Franse leger als blind terrorisme van het bevrijdingsfront dat talloze burgerslachtoffers maakt onder Fransen en Algerijnen. Hij schrijft in dit verband over de ‘casuïstiek van het bloed’ waarbij iedereen wijst naar de misdaad van de ander om zichzelf vrij te pleiten. Als intellectueel heeft Camus hieraan geen boodschap. Algerijnen zijn niet alleen maar moordenaars; evenmin zijn Fransen kolonisten alleen maar uitbuiters.
De tedere humanist weigert te kiezen tussen moraliserend links en patriottisch rechts. Hij pleit ervoor dat Algerijnen en Fransen ‘niet los van elkaar moeten doodvallen, maar samen moeten leven.’ Geïnspireerd door Mahatma Gandhi kaart hij de simplistische haat en vooroordelen aan die het conflict alleen maar verscherpen. Deze ‘ontgiftingstaak’ houdt hij vol tot medio 1958. Dan heeft het conflict zich zo diep ingevreten dat hij besluit zich niet meer te mengen in het publieke debat. De publicatie van de Kronieken is zijn laatste schreeuw om wederzijds begrip en mededogen.
De liberaal-humanistische boodschap uit dit werk contrasteert met het virulente neomarxisme van Frantz Fanon in De verworpenen der aarde (1961). In het voorwoord van deze ‘bijbel van het dekolonialisme’ billijkt Jean-Paul Sartre juist geweld tegen de koloniale overheerser. In tegenstelling tot de Parijse intellectueel gelooft Camus niet in de scheppende kracht der tegenstellingen. Hij sluit niemand uit maar zoekt juist naar oplossingen die alle betrokkenen recht doen. Algerije is gebaat bij een politiek gericht op herstel en niet op boetedoening. Alleen als er recht zou worden gedaan aan alle gemeenschappen is er toekomst voor het Noord-Afrikaanse land.
In zijn pleidooi voor solidariteit staat Camus niet alleen. Generatiegenoot Mouloud Feraoun, die ook over de armoede in Kabylië heeft geschreven (Le fils du pauvre, 1950), pleit eveneens voor een dialoog. Maar de Algerijnse leraar en schrijver wordt in 1961 vermoord door koloniale extremisten. En Camus komt begin 1960 om het leven in een auto-ongeluk. Met hun dood dooft de redelijke stem die Algerije bij de onafhankelijkheid in 1962 zoveel meer had kunnen bieden.
Gerelateerde berichten:
Evenals De pest zijn de Kronieken actueler dan ooit. De omgang met het koloniale verleden zucht onder gemakzuchtig en moralistisch manicheïsme. In de plaats van schuld en boete zou het camusiaanse pleidooi voor menselijke verbinding centraler moeten staan. Zijn Kronieken bieden daartoe in elk geval mooie inzichten.
Niek Pas/ antonfoek.com