Stephen Fry over ras, voorouders en de uitvinding van het schaakspel

Interessant is dat de gelijkenis over de exponentieel toenemende rijstkorrels die Stephen vermeldt, ook voorkomt in de Bengaalse literatuur (de belangrijkste Oost-Indiase taal). Het werd geschreven door een van onze grootste schrijvers, Sukumar Ray, in de vorm van een kinderverhaal genaamd “Daaner Hisheb” (letterlijk- de berekeningen/bijgehouden verslagen van liefdadigheid).

Een extreem gierige koning wordt er door een wijze toe aangezet liefdadig te zijn voor zijn lijdende onderdanen. Hij vertelt hem dat hij op de eerste dag een paisa (1/100e van een roepie, het equivalent van een penny of een cent) moet betalen en vervolgens het dubbele op elke volgende dag. De koning gaat er in een reflexmatige reactie van uit dat het maar om een klein bedrag zal gaan, maar uiteindelijk kost het hem meer dan hij bezit.

Mijn vader leerde me mijn eerste rekensommen. Hij vertelde me het verhaal toen ik nog een kind was om me de magie van exponentialen en geometrische groei te tonen. – Kabir Chattopadhyay

Schaakstuk door Stephen Fry

We mogen ook uittreksels citeren van twee schaakartikels van Stephen Fry. Het eerste, ‘Chess Piece’, werd gepubliceerd op pagina 23 van The Listener, 24 november 1988:

De aanblik van een bleekscheet met een brilletje voor op de fles die kleine houten mannetjes rond een bord duwt, is nauwelijks te beschouwen als een opzwepend schouwspel. De regels kennen is ook niet genoeg. Je kunt in een zaal zitten en proberen een partij grootmeester-schaak te volgen en er zeker van zijn dat de enige mensen ter wereld die ook maar het minste idee hebben van de stelling op het bord, de twee spelers zijn die spelen. Het is bekend dat ex-wereldkampioenen en machtige deskundigen naar een moeilijke partij kijken en aankondigen dat bijvoorbeeld Scratchkov er goed voorstaat en comfortabel wint, om vervolgens opgeschrikt en vernederd te worden door Scratchkovs plotselinge aftreden. Er is niets verborgen, de stukken zijn voor iedereen zichtbaar, maar de intellectuele complexiteit en de diepgang van de analyse vereisen zo’n concentratie dat een partij zelfs door de waardigste meesters pas echt begrepen kan worden wanneer zij maanden nadat zij gespeeld is met aantekeningen wordt gepubliceerd.

Feit is dat schaken volkomen zinloos is. Zoals Raymond Chandler terecht opmerkte, is het de grootste verspilling van menselijke intelligentie buiten een reclamebureau. Dus ik zou u allen dringend willen verzoeken dagelijks de Engelse positie in deze huidige Olympiade te controleren en met mij het feit te vieren dat wij als natie ware wereldklasse hebben gevonden in een activiteit die vreugdevol, arrogant, zonder berouw nutteloos, onproductief, ongezond en prachtig is. Pas als we plezier kunnen beleven aan dingen die we helemaal voor zichzelf doen, zullen we ontdekken hoe we kunnen slagen in nuttiger activiteiten. Dat is waar het bij spel om gaat.

Schaken als een theatrale wending

Het tweede artikel van Stephen Fry was getiteld “Giving the Smyslov Screw a theatrical twist” en verscheen in de Daily Telegraph, 26 oktober 1990, blz. 21:

Mijn eigen theorie, en ik kan de waardeloosheid ervan niet genoeg benadrukken, is dat schaken in essentie een theatrale aangelegenheid is. Ik raakte voor het eerst echt geïnteresseerd in het spel toen ik hoorde over de Smyslov Schroef. Er was een groot Russisch wereldkampioen, die onlangs een soort Indian summer beleefde, Vassily Smyslov, die vooral bekend stond als een meester in het eindspel. Telkens als hij een stuk van het ene veld naar het andere bracht, had hij de gewoonte het te draaien, alsof hij het in het oppervlak van het bord schroefde.

Anderen lieten hun man misschien lichtjes vallen of sloegen er agressief op los, Smyslov schroefde het er zachtjes in. Het psychologische effect van zo’n zet kan verwoestend zijn. Het lijkt zo permanent, zo opzettelijk, zo absoluut zeker. Kasparov buigt zich over het spel, op een broedende, minachtende en viriele manier die minstens drie extra pionnen waard is.