Henri Matisse: Leermeester
De Les in Vence
AF
Amsterdam, 14 augustus 2021–Je hoeft er geen doekjes omheen te winden en wij gaan zeker niet tegen elkaar liegen, maar als we de kapel van de rozenkrans in Vence dichtbij Nice aan de Riviera in Zuid Frankrijk bezoeken, is dat niet perse uit liefde voor heilige kunst.
Het is eerder en meer om iets te zoeken en natuurlijk ook te vinden, waar wij al zo lang naar op zoek zijn: Niet dat wij het echt kwijt zijn, maar eerder om de vervolmaking van onszelf tegen te komen en antwoord op de vraag te vinden wie je nu eigenlijk bent en wat je hier doet.
Want dat zijn toch uiteindelijk de belangrijke vragen in het leven waar antwoord op zou moeten komen om het te vervolmaken. En het waarom daarvan, natuurlijk.
De eerste keer was begin van de jaren negentig, een vreselijke hete zomer. Een uitstapje tijdens de hectiek van het filmfestival in Cannes. Toen al adembenemend.
Op de hoogten van Vence in de Alpes-Maritimes, aan de voet van de Baou des Blancs, zoals de heuvels in de Provence worden genoemd, beneemt het kleine gebouw eigenlijk best een bescheiden plaats in.
Witte muren, een smeedijzeren hek. Alleen blauw geglazuurde tegels gaven het een beetje een eigenzinnig karakter. Maar de plaats was veilig voor een ieder die de gekte van het dagelijks leven wilde ontvluchten in meditatie.
De baas van de camping had de plek in een roes bij de studenten geprezen.
“Het was Henri Matisse die het heeft ontworpen “, zei hij, “Ga vooral naar de kapel en de frisheid die het uitstraalt,” ratelde hij door. En wij zeiden tegen onszelf, dat wij wel op het stranden zouden wachten en de problemen van het dagelijks leven zouden overdenken en oplossen.
Matisse een open boek?
Dertig jaar later blijft de herinnering aan een esthetische schok, gewelddadig omdat het weer even onverwacht als adembenemend is.
Stel je voor: overal wit, op het plafond, op de muren, op de vloer. Glas-in-loodramen van intens azuurblauw, waaruit acanthusbladeren ontspruiten, gekleed in geel en groen. Het kan niet op en heeft weer tot gevolg dat je er beter over kunt zwijgen.
Er zijn niet genoeg superlatieven om de emoties die je dichter bij jezelf brengen te beschrijven. Je kunt ze wegslikken, die emoties, de tranen proberen te onderdrukken of weg te moffelen, maar goed, te veel overdrijven is nu ook weer niet de bedoeling.
Silhouetten, eenvoudige zwarte lijnen op smetteloze aardewerken tegels, sieren verschillende muren.
Daar is Sint Dominicus, stichter van de Dominicaanse congregatie, de kapel is eigendom van de Dominicanen, een Maagd met Kind, omringd door gestileerde bloemen, Christus op weg naar zijn kruisiging.
De ontwerpen zijn verfijnd, het licht spat over de twee beuken. Bij zonsondergang moet het nog mooier zijn, zeggen we tegen onszelf. Dat kan niet anders en dan heb ik het nog niet eens over de zonsopgang gehad.
Het is een kliniek van de ziel, die je inzicht in je eigen feilen en falen geeft, maar ook hoop op herstel in de toekomst en vooral reiniging.
Henri Matisse leed aan kanker en was moe toen hij in 1947 met zijn onderzoekswerk voor de kapel van de Rozenkrans begon.
Hij begon aan dit avontuur op verzoek van zuster Jacques-Marie. Voordat hij het klooster betrad, was de Dominicaan de verpleegster van de kunstenaar, geopereerd tijdens de oorlog en had constante zorg nodig in die dagen.
Een intense vriendschappelijke relatie: de jonge vrouw poseerde meerdere keren voor de meester.
Matisse gelooft misschien dan wel niet in God en brengt het grootste deel van zijn dagen in bed door, hij kan de uitnodiging niet weigeren en begint enthousiast aan het project, dat hij ziet als een kliniek van de ziel.
Mozart, Albinoni, Aaron Copland zoeven door zijn hoofd en inspireren hem.
Zuster Jacques-Marie, Dominicaanse non, vriendin van Matisse wordt zijn muze.
Vier jaar lang werkte de schilder zonder onderbreking vanuit zijn atelier in Cimiez op de heuvels van Nice.
Hij leert tekenen met een meterslange bamboe waarop hij een veer of houtskool bevestigt. Met het object kan hij liggend of zittend zijn zwarte lijnen tekenen op grote wandpanelen. Want eigenlijk kan hij niet meer. Hij is op en uitgeput.
Maar hij vindt het, naar eigen zeggen, ook leuk maar moeilijk, om zijn uitsnijdingen in gouachepapier om te zetten in glas-in-lood.
Deze plotselinge en onstuitbare passie maakt plaats voor een soort van aanbidding vroeg zijn vrienden, zoals Picasso of Aragon.
‘Als wij eindelijk aan de macht zijn, zullen we een museum van uw kapel maken’, zei een dichter tegen hem.
Matisse zal in zijn testament laten opschrijven dat deze plaats is gereserveerd voor de beoefening van aanbidding.
AF