‘Digitaal analfabetisme groot probleem in top Nederlandse overheid’

Thijs Baas

Digitaal analfabetisme is een groot probleem in de top van de Nederlandse overheid. Voormalig hoogleraar Bedrijfsinformatica Daan Rijsenbrij schreef een brief aan informateur Ronald Plasterk over het belang van goed werkende IT-systemen bij de overheid. Maar techexpert Bert Hubert waarschuwt dat de kans klein is dat zo’n brief ook het gewenste resultaat zal hebben.   

Rijsenbrij, voormalig hoogleraar Bedrijfsinformatica en Digitale Architectuur in Nijmegen en jarenlang werkzaam bij consultancybedrijf Capgemini, deelde in de brief aan Plasterk zijn grote zorgen over de afwezigheid van het dossier digitale zaken bij de gesprekken over de formatie. De overheid is immers sterk afhankelijk van IT-systemen. Met databases voor stikstof, verkeersovertredingen en de Belastingdienst. ‘Het ergert mij wel als ik zie wat er afgelopen jaar is uitgesteld omdat de IT niet klaar was.’

Rijsenbrij draagt de overheid een warm hart toe en juist daarom vindt hij het belangrijk dat de overheids-IT verbetert. Zijn belangrijkste drijfveer is de wens dat zijn kleinkinderen te maken krijgen met een ‘digitaal soepele overheid’ en niet, zoals nu, digitaal van het kastje naar de muur worden gestuurd. ‘Het moet echt beter’, zegt hij. ‘Ik hoor vaak het argument dat het in Duitsland, Frankrijk en Engeland ook niet zo goed is. Maar daar kijk ik niet naar. Ik kijk naar wat kan. En het kan veel beter.’

De overheid zou al bij de ontwikkeling van IT-systemen moeten anticiperen op mogelijke toekomstige uitbreidingen ervan. Typerend waren in dat kader de problemen bij de fiscus toen er een extra btw-schaal bijkwam. ‘Hoe moeilijk kan het zijn? Als je bij het ontwerp van systemen al flexibel werkt, dan hoef je niet de hele boel steeds opnieuw te ontwikkelen.’

Niet erg optimistisch

Techexpert Bert Hubert is niet erg optimistisch over de intenties van de ambtelijke top om grote digitale slagen te maken. Uit ervaring weet hij dat bij een gemiddelde bijeenkomst van hoge ambtenaren het overgrote deel het thema IT ‘maar eng vindt’. Dat leidt er volgens hem toe dat het blijft bij instemmend geknik – we zijn immers Nederland, land van de kenniseconomie. ‘Maar vervolgens komt het toch weer in het hoekje van enge dingen terecht en wil men het liever snel weer over iets anders hebben.’

Cursus digitale geletterdheid

Rijsenbrij vindt dat alle Kamerleden om te beginnen een basiscursus digitale geletterdheid moeten krijgen, zodat ze in de digitale wereld fatsoenlijk op de been blijven. Zwart-wit gesteld heeft digitalisering pas zin als je alle printers de deur uit kunt gooien en je allerlei secretariële zaken zelf kunt doen. Bovendien pleit de voormalige hoogleraar voor een minister voor Digitale Zaken, als onder deel van Algemene Zaken. En tot slot: als je het digitaal echt goed voor elkaar wilt hebben, is een digitale Rijksbouwmeester onontbeerlijk.

Zo’n digitale Rijksbouwmeester zou het toezicht moeten houden op de burgervriendelijkheid van functionaliteiten die op digitaal gebied worden opgetuigd. ‘Zoals een architect in de fysieke wereld moet ook een architect in de digitale wereld zorgen voor een leuke interface en logische navigatiepaden. Daarom moet zo iemand de rechterhand van de minister-president zijn. Ik wil nooit meer een minister-president hebben die trots is op het feit dat hij een Nokia uit het jaar nul gebruikt. IT is tegenwoordig belangrijker dan geld.’

Een minister voor Digitale Zaken is een goed idee, erkent Hubert, maar dan moet zo iemand analoog aan de minister van Financiën ook écht de mogelijkheid krijgen om plannen van andere ministeries af te schieten. ‘Dat is een stap waarvan ik denk dat die heel goed zou zijn. Maar ik denk dat niemand er echt zin in heeft dat mensen daadwerkelijk projecten stilzetten en zeggen dat je je huiswerk opnieuw moet doen.’