Staren naar de ‘Zwarte Zon’: De verblindende schoonheid van de spreeuwen

Elk voorjaar en elke herfst komen de luchten in het zuiden van Denemarken tot leven met de wervelende vertoningen van honderdduizenden spreeuwen, een gebeurtenis die plaatselijk bekend staat als “sort sol”.

Het was een late februariavond in 2020, en ik stond in de moeraslanden van Friesland, een noordelijke provincie in Nederland. Boven mijn hoofd zwermden honderdduizenden spreeuwen, ze doken en vlogen op een dramatische manier, de lucht zwart van kleur makend.

Het geluid van hun vleugels galmde door de lucht en creëerde windpatronen op het oppervlak van het stille water.

Het betoverende tafereel was het hoogtepunt van drie jaar Europese spreeuwen volgen op hun trekroutes over het continent.

Mijn enige metgezel die avond was een vreemdeling die ook was gestopt om naar de vogels te kijken – een oudere vrouw die bijna een half uur lang getuige was van het ongelooflijke schouwspel.

Nadat de vogels in de grote rietvelden waren neergestreken, wendde ze zich tot mij met tranen in haar ogen. “Dat was het mooiste wat ik ooit in mijn hele leven heb gezien,” zei ze.

Ik moest haar gelijk geven.

Na een internationale carrière van 25 jaar waarin ik veel van ’s werelds beroemdste musici en acteurs heb gefotografeerd, keerde ik onlangs terug naar het landschap van mijn jeugd in Zuid-Denemarken om een visueel fenomeen te fotograferen dat ik als jongen voor het eerst had gezien.

Ik begon met het fotograferen van het grote spreeuwengeroezemoes dat plaatsvindt in de noordelijke delen van de Waddenzee, een wetland aan de kust – ’s werelds grootste aaneengesloten systeem van zand- en wadplaten, volgens de UNESCO Werelderfgoedlijst – dat zich uitstrekt van de noordelijke kusten van Nederland en Duitsland tot de moeraslanden van Zuid-Denemarken.

Hier komt elke lente en herfst de lucht tot leven met de wervelende vertoningen van honderdduizenden spreeuwen – een gebeurtenis die plaatselijk bekend staat als “sort sol,” of “zwarte zon” – wanneer de vogels op doorreis zijn op hun seizoenstrek.

Later breidde ik mijn fotografisch onderzoek uit tot Rome, Engeland, Nederland, Ierland en Catalonië, een regio in het noordoosten van Spanje.

Er is geen eenduidige verklaring voor het murmureren van spreeuwen, hoewel de meeste wetenschappers denken dat het gedrag de vogels helpt beschermen tegen roofdieren. (Een andere mogelijke verklaring is dat het murmureren de spreeuwen helpt om ’s avonds warm te blijven door grotere slaapplaatsen aan te trekken). Het samen bewegen als één groot geheel verwart roofdieren en verlaagt het risico voor elke vogel afzonderlijk, een fenomeen dat het “verdunningseffect” wordt genoemd.

De meeste van de dramatische optredens die ik heb gezien, deden zich voor wanneer een of meer valken of haviken de spreeuwenkoppels aanvielen.

Wat echter moeilijker te verklaren is, is hoe de vogels in staat zijn zich zo dicht bij elkaar te bewegen, met hun bewegingen zo strak gecoördineerd. Studies hebben uitgewezen dat elke spreeuw reageert op zes of zeven van zijn naaste buren, een aantal dat het evenwicht lijkt te optimaliseren tussen de samenhang van de groep en de inspanning van het individu.

Net als bij de bewegingen van scholen vissen en zwermen muggen, vertoont de beweging van spreeuwen kenmerken van wat schaalvrije gedragscorrelatie wordt genoemd, wat betekent dat een verandering in de toestand van een enkele spreeuw invloed kan hebben op – en wordt beïnvloed door – elke andere spreeuw in de troep, ongeacht de grootte van de troep.

Bij het maken van deze serie beelden werd ik geïnspireerd door een aantal andere kunstvormen, waaronder klassieke landschapsschilderkunst, kalligrafie en Japanse houtsneden. Ik werd ook geïnspireerd door de vogels zelf.

Wanneer spreeuwen zich als één enkel organisme tegen de lucht afzetten, creëren ze een sterke visuele expressie, als van een kalligrafische penseelstreek. Er ontstaan lijnen en vormen in de zwerm, die fysieke abstracties tot leven wekken en doen denken aan de patronen die worden gevormd door interfererende golven.

The graphic and organic shapes of the starling murmurations range from meditative to highly dramatic as they perform a breathtaking ballet, one with life-and-death consequences.

At times the flock seems to possess the cohesive power of superfluids, changing shape in an endless flux.

Van geometrisch naar organisch, van vast naar vloeibaar, van materieel naar etherisch, van werkelijkheid naar droom: Dit is het moment dat ik probeer vast te leggen – slechts een fragment van de eeuwigheid.

Søren Solkær is een Deense fotograaf. Zijn meest recente boek, “Black Sun”, bevat meer dan 100 foto’s van spreeuwen. Je kunt zijn werk volgen op Facebook en Instagram.

Bron: The New York Times