De Laatste Belediging

Tegen Welke Prijs

Deel I

door Yanis Varoufakis

bewerkt door Anton Foek

Amsterdam, 26 sept. 2021– Voormalig Amerikaanse president, Donald Trump, vernederde de Europese Unie tot op het bot, door de nucleaire deal met Iran te annuleren.

En nu heeft de huidige president, Joe Biden, datzelfde weer gedaan door de nieuwe AUKUS-overeenkomst met Australië en het VK aan te kondigen.

Maar hoezeer de Europese leiders ook protesteren, de ondergeschiktheid van de EU aan de VS weerspiegelt een bewuste keuze die ze hebben gemaakt.

Een “brutale les in geopolitiek”, zo beschreef de Berlijnse krant Der Tagesspiegel de aankondiging van AUKUS, het nieuwe veiligheidspartnerschap tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De deal is niet alleen een grote financiële klap voor Frankrijk, wiens contract om 12 onderzeeërs aan Australië te leveren voor $ A50 miljard ($ 36 miljard) zonder pardon in het proces werd gedumpt. Misschien nog belangrijker was dat de Amerikaanse president Joe Biden ervoor koos om AUKUS aan te kondigen op een manier die alleen kan worden geïnterpreteerd als een opzettelijke vernedering van Frankrijk en, door associatie, de rest van de Europese Unie.

Het was niet de eerste brutale les die de VS de EU onlangs hadden geleerd. Toen Donald Trump afzag van de deal die voormalig president Barack Obama en de EU samen hadden gesloten om het nucleaire programma van Iran te beëindigen, was een van zijn redenen om Duitsland op zijn plaats te zetten. Uren nadat de Duitse bondskanselier Angela Merkel had verklaard dat EU-bedrijven de sancties van Trump zouden negeren en handel zouden blijven drijven met Iran, maakten Duitse bedrijven hun eigen aankondiging: niet bereid om van de Amerikaanse markt te worden geworpen en de verlagingen van de vennootschapsbelasting van Trump mis te lopen, zouden ze de handel in Iran stopzetten.

De twee incidenten dienden om de financiële en geostrategische hegemonie van Amerika over het Westen te behouden. Beide incidenten hebben de Europese leiders voldoende aangestoken om represailles te overwegen. De dreiging van Trump met sancties tegen in de EU gevestigde bedrijven die nog steeds met Iran omgaan, leidde tot discussies in de EU over overeenkomstige sancties tegen Amerikaanse bedrijven.

Vorige week reageerde de Franse president Emmanuel Macron op de AUKUS-aankondiging van Biden met een beweging die ooit was gereserveerd als laatste redmiddel net voordat hij de oorlog verklaarde: de Franse ambassadeurs terugroepen uit Washington, DC en Canberra.

Het is voorspelbaar dat, zodra hun woede afneemt en hun dreigementen uitsterven, de Europese leiders zich nuchter wenden tot het aanpakken van de grondoorzaken van hun zwakte ten opzichte van de VS. Maar het is een poppenkast die niemand voor de gek moet houden.

Nadat Europese bedrijven hadden ingestemd met de sancties van Trump tegen Iran, concludeerden EU-functionarissen redelijkerwijs dat Europa, zolang de VS het betalingssysteem controleert, overgeleverd zal zijn aan de genade van Amerika in elke confrontatie met geld. Dus besloten ze dat Europa een betalingssysteem nodig heeft dat de Amerikaanse regering niet kan blokkeren. Evenzo kwam na het AUKUS-fiasco de behoefte aan een samenhangend Europees leger scherp in beeld.

Maar in beide gevallen zou het creëren van de Europese instellingen die nodig zijn om de Amerikaanse hegemonie uit te dagen, van de Europese leiders vereisen dat ze een stap zetten die ze niet willen overwegen.
Denk aan de ambitie om een door de euro gedomineerd betalingssysteem te creëren waarmee bedrijven en staten onafhankelijk van het door de VS gedomineerde financiële systeem kunnen handelen. Om zo’n systeem te laten werken, moet het liquide zijn, wat betekent dat het in staat moet zijn om andermans geld aan te trekken – Japans, Chinees, Indiaas en zeker Amerikaans geld.

Dit vereist op zijn beurt dat niet-Europeanen die heel veel euro’s hebben, een door de euro gedomineerde veilige activa hebben om hun voorraad voor een dag of een decennium in te beleggen. In de in dollars luidende, door de VS gedomineerde financiële wereld bestaat zo’n actief niet alleen, maar neemt het dagelijks toe in verhouding tot de gigantische leningen van de Amerikaanse overheid. Maar in de EU is er geen equivalent voor Amerikaanse Treasuries. Duitse bunds zijn misschien net zo veilig als huizen, maar er zijn er niet genoeg om een in euro luidende concurrent van het door dollars gedomineerde internationale betalingssysteem te ondersteunen.

Yanis Varoufakis, ex-minister van Financiën in Griekenland.