Verhindert
Het Potlood als Symbool van Machteloosheid
eyesonsuriname
In een klaslokaal ergens in Paramaribo of in de districten zit een groepje leerlingen bewegingloos achter hun tafels.
De leraar heeft zojuist een opdracht gegeven: herschrijf de zin “Ik heb erg veel zin iets goed van mijn leven te maken door veel te lezen” zonder met “ik” te beginnen. Een simpele oefening in taalvaardigheid en creativiteit, zou je denken.
Maar in plaats van schrijvende handen, is er een oorverdovende stilte te horen.
Leerlingen zuigen op het puntje van hun potlood, staren hulpeloos naar het plafond, wisselen nerveuze blikken uit.
Dan, even plotseling als onverwachts, doorbreekt één leerling de stilte met een uitspraak die de kern raakt van een fundamentele crisis in ons onderwijssysteem: “Maar meester, dat kunnen wij niet. U moet ons leren wat wij moeten herschrijven en leren dan wat U zegt zodat wij het leren en dan, wat wij hebben geleerd van U kunnen herhalen.”
Deze scène onthult een van de meest essentiële en tegelijkertijd verontrustende problematieken in het hedendaagse onderwijs: de paradox waarbij ons onderwijssysteem leerlingen onbedoeld traint in afhankelijkheid, terwijl het juist zelfstandigheid zou moeten bevorderen.
School in het Surinaamse binnenland foto: ajsf
Het is een spanning tussen twee fundamenteel verschillende visies op leren – reproductie versus constructie, ontvangen versus creëren, volgen versus ontdekken.
De Anatomie van een Verlamd Denkvermogen
De reactie van de leerling is geen teken van luiheid of onvermogen, maar het symptoom van een dieper liggend probleem in de manier waarop wij onderwijs hebben georganiseerd. Door jarenlang te functioneren binnen een systeem dat draait om het reproduceren van vooraf bepaalde antwoorden, hebben deze leerlingen een verlamming van hun zelfstandig denkvermogen ontwikkeld. Het is geen natuurlijke toestand – kinderen worden immers geboren met een onstuitbare nieuwsgierigheid en drang om de wereld te begrijpen en te beïnvloeden. Deze verlamming is aangeleerd.
Wanneer leerlingen gedurende jaren worden getraind in het patroon “luisteren, onthouden, herhalen”, ontstaat er een comfortabele maar beperkende routine. De leraar is de bron van kennis en waarheid, het leerboek bevat de juiste antwoorden, en de taak van de leerling is deze kennis te absorberen en op commando weer te geven. Dit systeem biedt zekerheid: als je doet wat wordt gezegd en herhaalt wat wordt gevraagd, word je beloond met goede cijfers. Er is een duidelijk pad naar succes dat geen risico’s, geen onzekerheid en geen persoonlijke interpretatie vereist.
Maar wanneer plotseling die zekerheid wordt weggenomen – wanneer een leraar vraagt om zelfstandig na te denken, om een eigen oplossing te bedenken, om creativiteit te tonen – ontstaat er angst.
Deze angst is niet ongegrond. Zelfstandig denken brengt het risico met zich mee van fouten maken, van het “verkeerde” antwoord geven, van afwijken van wat de leraar wellicht verwacht. In een systeem waar fouten worden afgestraft met rode strepen en lagere cijfers, is het volstrekt logisch dat leerlingen deze angst ontwikkelen.