Romantische liefde is weer eens wat anders

Anders dan anders

Interview In zijn nieuwe boek onderzoekt de Duitse wetenschapsjournalist Werner Bartens hoe we een langdurige liefde kunnen behouden. „Een lange liefde wordt al snel als ouderwets gezien.”

 Rosan Hollak/nrc

Amsterdam, 29 juli 2021–‘Als je net verliefd bent, barst je bijna uit elkaar van levenslust. In de hersenen komt dopamine vrij. Dat werkt als een pepmiddel, het zorgt ervoor dat je de wereld door een roze bril bekijkt. Die ene persoon op wie je verliefd bent is betoverend anders, ruikt verrukkelijk en zegt geweldige dingen!” 

Werner Bartens kan zijn lach nauwelijks onderdrukken terwijl hij vertelt. Het is ook best grappig om met zo’n ontnuchterende blik naar de liefde te kijken. 

„Er zijn overigens meer lichaamseigen euforiehormonen die loskomen bij verliefdheid. Maar ja, die romantische liefde duurt natuurlijk niet eeuwig. Na zo’n anderhalf jaar komen deze stofjes niet meer in grote hoeveelheden vrij, dan gaat het achteruit met de seksdrive.” Na vier jaar, vertelt hij opgewekt, wordt het fysiologisch dieptepunt bereikt. „Dat is ook de reden dat veel jongeren na zo’n vier of vijf jaar stoppen met hun relatie. Ze kunnen niet accepteren dat de romantische liefde voorbij is. Er is dus sprake van een ‘four year itch’ in plaats van een ‘seven year itch’.” 

Bartens, sprekend via Zoom vanuit zijn woonplaats vlakbij München, is ruim twintig jaar wetenschapsjournalist. Toch begon zijn carrière heel anders. Hij studeerde geschiedenis, Duitse literatuur en medicijnen en deed als jonge arts onderzoek bij het Max-Planck-Institut in Freiburg en de National Institutes of Health in Bethesda. Maar het artsenbestaan maakte hem niet gelukkig. Hij vond het onderzoeksniveau aan de academische ziekenhuizen in Duitsland laag en patiënten werden vaak niet goed behandeld. „Veel mensen hebben psychosomatische klachten, zoals hoofdpijn, rugpijn of last van hun darmen, maar daar wordt amper naar gekeken, er is geen interesse voor. Dat vond ik een slechte zaak, dus ik ben gestopt.” 

Bartens begon wetenschappelijke artikelen te schrijven en stuurde ze op naar kranten als Die Zeit en de Süddeutsche Zeitung. „Ze werden telkens geplaatst”, zegt hij en haalt lichtjes zijn schouders op. „Dus ja, na een tijdje besloot ik dat dit mijn beroep was.” 

‘Tegenwoordig neemt in 51 procent van de gevallen de vrouw het initiatief voor de scheiding’

Inmiddels is hij al jaren in dienst bij de Süddeutsche Zeitung en heeft hij diverse boeken over psychologie en gezondheid op zijn naam staan. Zo ook zijn laatste boek, Het geheim van lange liefde, waarin hij onderzoekt hoe we ‘oude liefde’ – oftewel een langdurige relatie – kunnen behouden in een maatschappij die vooral is gericht op meerwaarde en innovatie.

Waarom ‘de lange liefde’?

„Tien jaar geleden was nog niemand in mijn omgeving gescheiden. Maar in de afgelopen jaren gingen ineens veel van mijn vrienden uit elkaar, vaak na een huwelijk van meer dan twintig jaar. Dat verbaasde me, dat wilde ik onderzoeken.

„Ik kwam erachter dat lange huwelijken tegenwoordig vaker stranden. Sinds de jaren negentig komen dit soort ‘grijze scheidingen’ twee keer zo vaak voor. In de VS is één op de vier scheidingen in de leeftijdsgroep van boven de vijftig. In Duitsland gaat het om zo’n drie- tot vierduizend van dit soort scheidingen per jaar.”

Hoe komt dat?

„Mensen trouwen niet meer vanwege een romantisch ideaal of om een gezamenlijke verplichting aan te gaan. Het huwelijk wordt steeds vaker beschouwd als een individualistisch project. Men denkt: wat kan ik eruit halen? Als het niet meer past, dan houdt men ermee op. Bovendien zijn vrouwen economisch onafhankelijker dan voorheen. Daardoor zijn ze minder bereid om hun relatie als een voldongen feit te accepteren. Tegenwoordig neemt in 51 procent van de gevallen de vrouw het initiatief tot scheiding. De kinderen zijn het huis uit en dan zegt zij: dit kan niet alles zijn, ik wil nu mijn eigen leven.” 

Economische zekerheid of geborgenheid zouden niet meer de bepalende factoren zijn om een huwelijk in stand te houden.

„Juist de liefde is een onderwerp van strategische afwegingen geworden. Een relatie moet een voortdurende bron van emotionele groei zijn, dat is tegenwoordig belangrijker dan dat iemand zijn partner zekerheid of materieel voordeel biedt. Vooral in periodes van ingrijpende veranderingen, denk aan een midlifecrisis, pensionering of menopauze, komt deze herwaardering vaker voor. De achterliggende gedachte daarbij lijkt nog het meest op een economische afweging: wat levert deze relatie me nog op? Het wordt een kosten-batenanalyse waarbij het uitgangspunt is: de totale zelfverwerkelijking.” 

Waar komt die houding vandaan?

„Het is begonnen met, wat ik noem, de Stones-generatie: mensen die tussen de tweede helft van de jaren veertig en het begin van de jaren zestig zijn geboren. Na de Tweede Wereldoorlog bouwden zij het land weer op en stonden aan de basis van de seksuele revolutie. Terwijl de vorige generatie nog gewend was om veertig jaar dezelfde baan te behouden, en bovendien hun mond hielden over de verschrikkingen die ze hadden meegemaakt, wist de babyboomgeneratie hun stem te verheffen om zo de politiek, de maatschappij en de machtsstructuren te veranderen.”

Maar dat is toch juist goed?

„Ja, maar deze generatie begon ook te leven met de zelfopvatting dat alles wat ze hebben verworven – dan heb ik het ook over hun latere bestuursfuncties – ze dubbel en dwars hadden verdiend. Het draait om zelfoptimalisatie: niets is genoeg, het kan altijd nog beter. Die houding heeft ook doorgewerkt in de liefde. Een relatie dient tot zelfverheffing, als dat niet werkt, dan zoeken ze een ander. Het Stones-nummer ‘(I Can’t Get No) Satisfaction’ slaat perfect op die levenshouding.”

Maar is die houding dan ook overgeslagen op de daaropvolgende generaties?

„De Stones-generatie is misschien wel de meest egoïstische generatie ooit. Een onderzoek uit 2019 onder zo’n 750 deelnemers van dertien tot zevenenzeventig toonde aan dat boomersovergevoelig zijn, koppig en erg overtuigd van zichzelf. Dat zijn kenmerken die gelden als symptomen van narcisme. Maar dat het in relaties en werk vooral draait om emotionele groei, is ook doorgegeven aan de huidige generaties. Een lange liefde wordt al snel als ouderwets gezien. 

„Het woord ‘oud’ doet het sowieso niet goed in onze huidige keuze- en optimalisatiecultuur. Ja, we waarderen oude wijn en historische gebouwen, maar misschien wordt het tijd dat ‘oude liefde’ ook een herwaardering krijgt.” Hij zwijgt even en zegt dan schertsend: „Misschien moeten we dat ook maar op de Internationale Werelderfgoedlijst plaatsen!” 

In uw boek heeft u het over ‘de liefde als overbelasting’. Wat bedoelt u?

„Onze hedendaagse voorstellingen van liefde zijn vreselijk overtrokken, dat blijkt ook wel als je kijkt naar datingsites. De ideale mannelijke partner moet betrouwbaar en aantrekkelijk zijn, een klusser, een hartstochtelijk minnaar en een goeie vader. Kortom, een soort kruising tussen Elon Musk, George Clooney en de biologische groenteboer om de hoek. Andersom moet de ideale vrouw een soort kruising zijn tussen Moeder Teresa en Angelina Jolie. Ik ben daarentegen gecharmeerd door de uitspraak van de filosoof Hans-Georg Gadamer. Hij heeft het over liefde en gezondheid als een vorm van ‘Selbstvergessenheit’: vanuit die toestand ben je niet de hele dag bezig je af te vragen hoe je je voelt, je bent gewoon. Telkens je afvragen of je wel gelukkig bent, of je baan wel goed genoeg is. Het zorgt voor onrust, het zijn toxische vragen. Je kunt uiteraard altijd een leukere partner vinden, maar na een tijd word je dan weer met je eigen onrust geconfronteerd.”

U schrijft ook over het belang van de illusie. Je moet de ander altijd een beetje door een roze bril blijven zien.

„Het belangrijkste seksuele orgaan zit niet tussen benen maar tussen de oren. En ja, die liefdevolle blik op elkaar, waardoor de ander nog altijd de intelligentste, leukste persoon blijft, is belangrijk. Zoals ik al eerder zei wordt die roze bril na viereneenhalf jaar een stuk donkerder. Je kent de ander door en door, weet hoe hij of zij reageert. Wat je voorheen leuk aan iemand vond, kan ineens op je zenuwen gaan werken. Maar die ander is niet veranderd, wel je perceptie op die ander. Stellen die tegen deze stilstand aanlopen en vervolgens niet meer communiceren, die lopen het gevaar elkaar te verliezen.” 

Wat kunnen we dan doen om de liefde te behouden?

„De sfeer binnen een relatie kan worden vergiftigd door onverschilligheid, liefdeloosheid of een gebrek aan aandacht voor de ander. Je moet die genadeloze blik op de ander vermijden en je vooral richten op wat je samen hebt. Het gaat erom het ‘innerlijke vuur’ voor de ander te laten branden. Daarom is het belangrijk te blijven praten, vooral over de dingen die niet goed gaan. De kern daarbij is dat je dat doet met wat ik noem een liefdevolle kijk op de ander. Dat vereist grootmoedigheid en welwillendheid, je moet dan ook soms bereid zijn jezelf te veranderen. En samen nieuwe dingen doen is belangrijk. Dat hoeft niet meteen te betekenen dat je samen de Himalaya gaat beklimmen, je kunt ook samen boodschappen doen voor de buurman. Als je maar verbindende ervaringen met elkaar opdoet.” 

U benadrukt ook dat aanraking belangrijk is.

„Zeker, elkaar aanraken is van groot belang. Niet alleen seksueel, maar gewoon, tussendoor, gedurende de dag. Elkaar omhelzen, een kus geven, of hand in hand lopen. Daar gaat de boodschap vanuit: ik sta dicht bij je. Met zo’n combinatie van geborgenheid, begrip en intimiteit kan de lust duurzaam gedijen.”

En als een stel elkaar toch telkens weer de tent uitvecht, wat dan?

„Tuurlijk, er zijn grenzen. Maar als er geen al te grote problemen spelen, is het echt de moeite waard om bij elkaar te blijven. Dat is ook een doktersadvies, want relatiebreuken gaan gepaard met diepe wonden in de ziel en kunnen bovendien het lichaam verzwakken en ziektes in de hand werken. Mensen die eenzaam zijn of zich eenzaam voelen, hebben ook meer kans op het krijgen van chronische ziekten. Een gezonde relatie geeft partners zelfvertrouwen en dus ook emotionele rust, dat werkt door, zelfs de gezamenlijke maaltijden blijken gezonder te zijn als mensen samen eten.” 

Hoe staat uw huwelijk ervoor? 

„In oktober ben ik twintig jaar getrouwd.” 

Heeft u een goede relatie?

„Ik denk het wel. Mijn vrouw zegt altijd dat ik over dingen schrijf waar ik niets vanaf weet.” 

CV

Werner Bartens (Göttingen, 1966) studeerde geschiedens, Duitse literatuur en medicijnen. In de jaren negentig deed hij onderzoek bij het Max-Planck-Institut voor Immuunbiologie in Freiburg. Vanaf 1992 was hij een jaar lang onderzoeker aan de National Institutes of Health (NIH) in Bethesda in Maryland.

Rosan Hollak