Muurschilderingen: een hoofdstuk apart

Britse kunstgeschiedenis

Jeremy Musson

Amsterdam, 23 juli 2021– In haar boek ontvouwt Lydia Hamlett de literaire, culturele en politieke betekenis van wat zij de geanimeerde muur noemt.

Muurschilderingen zijn ambitieuze kunstwerken in opdracht van Britse opdrachtgevers in de 17e en vroege 18e eeuw. 

Van Rubens’ werk in Banqueting House, Whitehall, tot James Thornhill’s in het Royal Hospital, Greenwich, ze zijn een essentieel hoofdstuk in de Britse kunstgeschiedenis. 

De dichter Richard Steele schreef bijvoorbeeld over Greenwich dat woorden niet de kracht kunnen uitdrukken om een te groots idee van zulk werk weer te geven.

Het heeft een interdisciplinaire benadering gekozen om onderzoek naar deze ambitieuze en complexe werken te openen, met hernieuwde belangstelling gestimuleerd door grote conserverings- en restauratieprojecten in St Paul’s Cathedral en het Royal Hospital, evenals de Britse barokshow van vorig jaar in Tate Britain. 

Lydia Hamlett’s Mural Painting in Britain 1630-1730: Experiencing History geeft het onderwerp een centrale plaats in de discussie over kunst en betekenis in de koninklijke paleizen en aristocratische herenhuizen van Groot-Brittannië.
Via muurschilderingen konden opdrachtgevers hun persoonlijke idealen en dynastieke connecties communiceren, evenals vaak ook hun politieke en filosofische boodschappen.

Hamlett ontvouwt de literaire, culturele en politieke betekenis van grootse muurschilderingprojecten, die bekend stonden als ‘geschiedenissen’, of het onderwerp nu mythologisch was of niet. 

Zoals ze aangeeft, was hun effect op de kijker ervaringsgericht; reageren op hen was onvermijdelijk omdat “hun grote schaal en interactieve vormen smeekten om discussie”. 

Deze werken waren een gelegenheid om verfijning te appreciëren en op de juiste waarde te schatten of om het karakter van de vorst of het lid van de adel te vergroten die verantwoordelijk was voor het creëren van de geweldige interieurs van de dag – vaak gebruikmakend van de vaardigheden van kunstenaars van het Europese continent, waaronder Antonio Verrio en Louis Laguerre. 

Door middel van muurschilderingen konden opdrachtgevers hun persoonlijke idealen en dynastieke connecties communiceren, evenals hun politieke en filosofische boodschappen, vooral in de grote Whig-landhuizen van de jaren 1680 en 90.
De kracht van de traditie van het Stuart-hofmasker vormde de intentie en ervaring van deze muurschilderingen. 

Hamletts wetenschappelijk onderzoek duikt in dit culturele erfgoed en laat zien hoe illusionistische en mythologische muurschilderingen gebruik maakten van de meer kortstondige kunstvorm en deze ontwikkelden tot een concrete en blijvende visuele manifestatie van macht. 

Het beschilderde plafond uit 1630 (op doeken) in Whitehall’s Banqueting House is een van de grote interieurontwerpen van de 17e eeuw. 

Dit wordt in belangrijke mate gevolgd door de interieurs van Wilton, hier voor het eerst geanalyseerd in termen van het sequentiële effect, met de betekenis van scènes uit de klassieke literatuur onderzocht tegen de dramatische politieke verschuivingen van de jaren 1640.

Na de restauratie transformeerde Charles II het interieur van Windsor Castle, met behulp van muurschilderingen om een uitgebreide en vaste viering van de hernieuwde monarchie en natie te creëren. Hamlett traceert de krachtige kwaliteit van deze sequentie als een “gecontroleerde ambulante beweging” die vervolgens eindigde in een dubbel visueel crescendo in St George’s Hall en de Royal Chapel. 

Stephen Orgel en Roy Strong beschreven deze interieurs als “een opvallende uiteenzetting van de politieke en religieuze idealen van Caroline… de climax bevestigt een nieuwe ideologie: boven het koninklijk paleis zweven goddelijke Ideeën, bezielende heerschappij”. 

In navolging van deze visie onderzoekt Hamlett parallellen tussen deze werken en Thomas Carew’s masque Coelum Britannicum. Dergelijke interieurs, zo wordt betoogd, zorgden voor een actieve link met “gelijktijdige meeslepende ervaringen van masker, drama en opera”.

In haar analyse van geschilderde interieurs in Boughton, Chatsworth, Burghley, Castle Howard, Powis Castle, Charborough, Hanbury Hall, Petworth en Blenheim, onderzoekt Hamlett de animatie van architecturale ruimte door de ingenieuze herinterpretatie van gegraveerde continentale bronnen in scenografische geschilderde vorm: “de geanimeerde muur” was precies hoe een hedendaagse dichter een trap van Thornhill beschreef. 

Dit gaat gepaard met de animatie van klassieke literatuur, met name Ovidius’ Metamorfosen. Nergens worden zijn transformerende mythologische thema’s levendiger weergegeven dan in John Vanbrugh’s Castle Howard, waar de muurschilderingen een visioen oproepen van het Paleis van de Zon, zoals beschreven in Boek II.
De meeste toonaangevende muurschilders veranderden ‘beschermheren in goden, de eigenlijke muren van hun huizen in denkbeeldige landschappen en hun plafonds in hemelse gewelven’

Op basis van de mythologieën van Ovidius veranderden de meeste toonaangevende muurkunstenaars “beschermheren in goden, de eigenlijke muren van hun huizen in denkbeeldige landschappen en hun plafonds in hemelse gewelven”. 

In de Heaven Room in Burghley creëert het interieur van Verrio uit 1690 triomfantelijk een architecturale illusie gevuld met hemellichamen die de kijker overweldigen zoals weinig andere Britse interieurs.
Thomas Tickell schreef over toeschouwers die staren naar de (nu verloren gegaan) muurschilderingen uit 1690 in Lowther Castle, in de overtuiging dat ze Elysische lucht inademen omdat “Met zulke gewaagde vlagen, heeft de grote Verrio’s handgetekend / De woningen van onze Goden, helderder dan hun eigen” – dergelijke muurschilderingen lijken bedoeld te zijn om grote herenhuizen op te fleuren met een goddelijk aura.

Deze studie is rijk aan nieuwe methoden van kijken en begrijpen, en van het verbeelden en opnieuw oproepen van de impact van deze muurschilderingen in de tijd van hun productie. De auteur onderzoekt politieke en filosofische inhoud, evenals hun meerlagige esthetische potentie. De soberheid van de publicatie in termen van illustraties – meestal zwart-wit, met slechts 24 kleurenplaten – laat Hamlett een opening voor een vervolgstudie in full colour en een groter formaat om de impact en kwaliteit die ze hier zo effectief tot stand brengt over te brengen.

• Mural Painting in Britain 1630-1730: Experiencing History, Lydia Hamlett, Routledge, Research in Art History Series, 168pp, £120 (hb)
 Jeremy Musson is een architectuurhistoricus en adviseur

Lees ook over Schilderijen van Bernard de Wolff.